Ăn uống, bồi bổ mùa hè ngoài việc thanh nhiệt, giải thử và dưỡng âm, phải chú ý tránh làm thương tổn tỳ vị.
Ăn bổ dưỡng kết hợp phòng chữa bệnh
Theo quan điểm của dinh dưỡng học cổ truyền, trong điều kiện khí trời nóng bức của mùa hạ việc bồi bổ cơ thể phải đảm bảo thực hiện đầy đủ chữ “thanh”.
Một là thanh nhiệt, vì thời tiết nóng nực, dương nhiệt quá thịnh, dễ làm thương tổn phần dịch trong nhân thể, nên phải lựa chọn những thực phẩm có tính mát để sự cân bằng giữa nội giới và ngoại giới. Hai là thanh đạm, nghĩa là dùng nhiều đồ ăn thức uống dễ tiêu, dễ ăn và không gây trở ngại cho quá trình tiêu hoá, hấp thu của tỳ vị.
Bởi vậy, việc lựa chọn, chế biến những đồ ăn vừa dễ ăn, dễ tiêu, cung cấp đủ nước và các chất dinh dưỡng, lại vừa có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, thải độc, tiêu viêm hết sức cần thiết.
Canh xương lợn thải độc, dưỡng huyết: Xương sống lợn 250g, ngẫu tiết (củ sen) 250g, đại táo 5 quả, đậu xanh 15g, gia vị vừa đủ. Có thể dùng thịt lợn nạc hoặc xương trâu bò để thay thế xương sống lợn.
Cách chế biến: Xương sống lợn rửa sạch, chặt vụn; củ sen làm sạch, thái miếng; đại táo lấy cùi bỏ hạt; đậu xanh đãi sạch ngâm nước trong 30 phút. Cho tất cả nguyên liệu vào nồi, đổ nước vừa đủ, ninh kỹ trong 120 phút, khi được chế đủ gia vị, dùng làm canh ăn.
Công dụng: Kiện tỳ bổ thận, ích khí dưỡng huyết, thanh nhiệt giải độc, dùng làm món canh bổ dưỡng trong mùa hè.
 |
| Canh xương lợn tốt cho sức khỏe mùa hè - Ảnh minh họa/ Nguồn Internet |
Vịt hầm đậu: Hà diệp (lá sen) 1 tàu, biển đậu 25g, xích tiểu đậu 25g, trần bì (vỏ quýt) 12g, phụ trúc 50g, vịt 1 con (sau khi làm sạch còn chừng 400g là vừa), thịt lợn nạc 100g, gia vị vừa đủ. Hà diệp rửa sạch, thái nhỏ; biển đậu, xích tiểu đậu và phụ trúc rửa sạch; trần bì thái chỉ; thịt vịt và thịt lợn chặt miếng.
Tất cả cho vào nồi, chế đủ gia vị, đổ vừa nước, hầm lửa nhỏ chừng 3 giờ là được, dùng làm canh ăn trong ngày.
Công dụng: Giải nhiệt, phòng chống nắng nóng, làm tăng lượng dịch đã bị hao tổn vì mồ hôi ra nhiều, giải khát, cải thiện chức năng của dạ dày ruột, kích thích tiêu hoá.
Cháo đậu ngân hoa: Đậu xanh 50g, kim ngân hoa 50g, cam thảo 10g, gạo tẻ 100g. Đậu xanh ngâm trước nửa ngày, kim ngân hoa và cam thảo sắc kỹ rồi bỏ bã lấy nước ninh với gạo và đậu xanh thành cháo, chia ăn vài lần trong ngày, có thể cho thêm một chút đường phèn.
Công dụng: Thanh nhiệt giải độc, tiêu viêm giải thử, dùng thích hợp cho những người hay bị mụn nhọt, lở ngứa, viêm loét, đại tiện táo, tiểu tiện sẻn đỏ... trong những ngày hè nóng bức.
Tránh tổn thương tỳ vị
Mùa hạ là mùa dương khí vượng nhất trong năm, thời tiết nóng bức và ẩm thấp. Quá trình trao đổi chất trong cơ thể con người diễn ra mạnh mẽ, dương khí phát ra ngoài, âm khí tiềm phục ở trong.
Công năng của tỳ vị có xu hướng suy giảm vì nóng bức uống nhiều nước làm cho dịch vị bị pha loãng, quá trình tiêu hoá và hấp thu thức ăn dễ bị rối loạn. Bởi vậy, mùa hạ nên ăn những thức ăn thanh đạm, hạn chế đồ béo bổ, chiên xào, sống lạnh để giảm bớt gánh nặng cho tỳ vị.
 |
| Cháo đậu xanh rất tốt để giải nhiệt mùa hè - Ảnh minh họa/ Nguồn Internet |
Để bồi bổ cơ thể, mùa hè nên chú trọng dùng nhiều đồ ăn thức uống có tác dụng thanh nhiệt giải thử, lợi niệu trừ thấp. Về thực vật, nên ăn dưa hấu, dưa chuột, cam, quýt, chuối tiêu, mướp, bầu, bí, mã thầy, ngó sen, các loại đậu, thịt vịt, cua, ốc, hến, trai, sò, ngao, hàu...
Tránh hoặc hạn chế dùng các thực phẩm có tính nhiệt như thịt dê, thịt chó, thịt hoẵng, thịt chim sẻ, long nhãn, vải, hẹ, hành tây, hạt tiêu, nhục quế, gừng, đại hồi, lạc rang, rượu trắng...
Ngoài việc thanh nhiệt giải thử và dưỡng âm, ăn uống trong mùa hè còn phải chú ý tránh làm thương tổn tỳ vị. Vậy nên, các thực phẩm có công dụng hỗ trợ hoạt động của tỳ vị được trọng dụng.
Ví như các loại cháo chế từ đậu xanh, đậu côve, bạch biển đậu, ý dĩ, hạt sen, củ mài...; các loại trà hoắc hương, trà nụ vối, trà hương nhu, trà lá sen, trà actiso, trà nhân trần... Chú ý không nên dùng quá nhiều đường tinh luyện khi pha chế các loại nước giải khát.
Mùa hè nhu cầu nước của cơ thể rất lớn, nhưng không vì thế mà uống quá nhiều, nhất là đối với những người mắc các bệnh viêm loét dạ dày tá tràng, táo bón, cao huyết áp, mất ngủ.
Những ngày quá nóng bức có thể dùng một chút nước ướp lạnh hoặc nước đá để giúp cơ thể giải nhiệt, nhưng không được dùng nhiều để tránh làm thương tổn tỳ vị, gây bệnh bên trong.
Khi mồ hôi ra nhiều phải chú ý bổ sung đủ lượng nước đã mất bằng đường ăn uống bằng cách sử dụng những đồ ăn thức uống có công dụng thanh nhiệt dưỡng âm, sinh tân chỉ khát như: Thạch đen, chè đậu đen, trà mạch môn, nước ép quả lê, nước ép ngó sen, nước ép mã thầy, nước mơ, nước mận, nước dâu, nước mía, trà bát bảo, trà sắn dây...
ThS.BS Hoàng Khánh Toàn (nguyên Chủ nhiệm khoa Đông y, Bệnh viện TƯQĐ 108)
