Mới đây, Đài truyền hình Việt Nam (VTV) đã đăng tải thông tin vụ án sản xuất dầu ăn giả quy mô lớn. Nhãn hiệu dầu ăn Ofood của Công ty TNHH Sản xuất và Xuất nhập khẩu Nhật Minh Food được rao bán rộng rãi trên thị trường với danh nghĩa dầu thực phẩm bổ sung vitamin A.

Tuy nhiên kết quả kiểm nghiệm cho thấy, sản phẩm hoàn toàn không chứa vitamin như công bố. Nghiêm trọng hơn, đây là loại dầu thực vật không đạt chuẩn an toàn thực phẩm, vốn chỉ dùng để chế biến thức ăn cho vật nuôi.

Mối nguy lớn khó nhận diện

Trao đổi về vấn đề này, PGS.TS Nguyễn Duy Thịnh, nguyên giảng viên Viện Công nghệ sinh học và Thực phẩm, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết, dầu ăn cho người và dầu dùng trong thức ăn chăn nuôi tuy đều được ép từ nguyên liệu thực vật như lạc, đậu tương, ngô… nhưng quá trình xử lý hoàn toàn khác nhau.

Dầu dùng cho người cần được tinh chế kỹ lưỡng để loại bỏ tạp chất và độc tố, đảm bảo độ tinh khiết và an toàn cho sức khỏe. Trong khi đó, dầu ăn cho thức ăn chăn nuôi chỉ được lọc sơ hoặc tinh chế ở mức cơ bản, chủ yếu để bảo quản và bổ sung chất béo cho vật nuôi như cá, gà, lợn, trâu, bò...

Ngược lại, con người cần thực phẩm sạch và được chế biến kỹ càng. Việc sử dụng dầu dành cho động vật để chế biến thức ăn cho người không chỉ gây hại cho sức khỏe mà còn là hành vi vi phạm pháp luật”, PGS Thịnh phân tích.

Điều đáng nói, dầu ăn dùng trong thức ăn chăn nuôi khi chế biến cho người thường không để lại dấu hiệu rõ ràng. “Con người không thể tự nhận biết qua mùi, vị hay màu sắc khi ăn phải dầu ăn cho thức ăn chăn nuôi.

Khác với thực phẩm ôi thiu có thể phát hiện bằng giác quan, loại dầu cho chăn nuôi khi bị đưa vào chế biến món ăn thường không để lại dấu hiệu rõ ràng. Nếu sử dụng lâu dài, loại dầu này có thể gây hại cho sức khỏe mà người dùng không hề hay biết”, PGS Thịnh chia sẻ.

BSCKI Bùi Hoàng Bích Uyên, Khoa Dinh dưỡng, Bệnh viện Đa khoa Xuyên Á (TP HCM) cho biết, dầu ăn trong chăn nuôi là các loại dầu thực vật được sử dụng để bổ sung vào thức ăn cho vật nuôi. Các loại dầu này thường là dầu thô, mới ép, chưa qua tinh chế hoặc chưa kịp tinh chế. Vì vậy đây là loại dầu không đạt tiêu chuẩn để sử dụng cho con người về mặt an toàn vệ sinh thực phẩm, chất lượng, hoặc hàm lượng dinh dưỡng.

Dầu ăn trong chăn nuôi và dầu ăn cho người có sự khác biệt rõ rệt về tiêu chuẩn chất lượng, an toàn và mục đích sử dụng. Sự khác biệt này là do cơ chế sinh học, sức chịu đựng của con người và vật nuôi khác nhau.

Theo BSCKI Bùi Hoàng Bích Uyên, về nguồn gốc, dầu ăn cho người phải là hạt, quả sạch, không mốc, không bị nhiễm độc tố, trong khi đó nguồn gốc dầu ăn cho động vật thường là hạt không đạt tiêu chuẩn, phụ phẩm của quá trình sản xuất dầu ăn cho người.

Về quá trình xử lý, dầu ăn cho người phải tinh luyện qua nhiều bước như khử mùi, màu, axit tự do, chất độc, trong khi đó đối với dầu ăn trong chăn nuôi có thể chỉ xử lý sơ bộ hoặc không tinh luyện, miễn đạt tiêu chuẩn thức ăn chăn nuôi. Ngoài ra còn có một số tiêu chí so sánh có sự khác biệt giữa dầu ăn cho người và dầu ăn trong chăn nuôi qua độ tinh khiết, chỉ tiêu an toàn, kim loại nặng...

Gây nhiều bệnh nguy hại cho sức khỏe

Nói về tác hại của dầu ăn chăn nuôi chế biến thành dầu ăn cho người, PGS.TS Thịnh cho biết, dầu ăn cho thức ăn chăn nuôi nếu con người ăn phải có thể gây hại cho sức khỏe vì còn lẫn nhiều tạp chất. Điều này giống như ăn gạo còn lẫn thóc, dễ ảnh hưởng đến tiêu hóa.

Hiện chưa có nhiều nghiên cứu chuyên sâu về tác hại cụ thể của việc con người ăn nhầm dầu dành cho chăn nuôi. Tuy nhiên, loại dầu này rất khó tiêu hóa đối với cơ thể người, thậm chí có thể gây rối loạn chuyển hóa hoặc dẫn đến một số bệnh lý nếu sử dụng lâu dài.

PGS.TS Thịnh cũng cảnh báo, ngoài dầu thực vật thô, một loại dầu khác cũng được sử dụng trong chăn nuôi là dầu đã qua sử dụng – là loại dầu chiên rán nhiều lần tại các nhà hàng, khách sạn, sau đó được thu gom bán lại. Loại dầu này chứa nhiều hợp chất độc hại sinh ra trong quá trình đun nấu ở nhiệt độ cao, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới gan, thận, hệ thần kinh nếu con người tiêu thụ trong thời gian dài.

Theo BSCKI Bùi Hoàng Bích Uyên, việc sử dụng dầu ăn chăn nuôi để chế biến thực phẩm cho người là hành vi cực kỳ nguy hiểm, tiềm ẩn nhiều rủi ro nghiêm trọng đối với sức khỏe con người, bao gồm:

Gây ra các bệnh mạn tính và ung thư: Việc tiếp xúc lâu dài với các chất độc hại trong dầu ăn chăn nuôi có thể dẫn đến nhiều bệnh lý nghiêm trọng.

"Nếu dầu ăn trên được ép từ các loại hạt không sạch, hạt mốc có thể có các chất độc hại cho cơ thể con người. Bởi aflatoxin là chất gây ung thư mạnh, đặc biệt là ung thư gan", BSCKI Hoàng Bích Uyên cho hay.

Các hợp chất độc hại như aflatoxin, acrylamide và polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs) có thể hình thành trong dầu kém chất lượng hoặc dầu đã qua tái sử dụng nhiều lần, có khả năng gây đột biến tế bào, tăng nguy cơ ung thư (như ung thư gan, ung thư đại tràng, ung thư vú, ung thư tuyến tiền liệt).

Suy gan, thận...: Một số tạp chất có thể tồn tại trong các loại dầu ăn chăn nuôi bao gồm kim loại nặng, các chất oxy hóa độc hại sinh ra do nhiệt như acrolein, aldehyde. Các kim loại nặng như chì, cadimi, thủy ngân có thể tích lũy trong cơ thể, gây tổn thương nhiều cơ quan như thận, gan, hệ thần kinh và xương.

Bệnh tim mạch, đột quỵ: Dầu kém chất lượng có thể chứa nhiều chất béo xấu và các hợp chất oxy hóa, làm tăng mức cholesterol xấu (LDL) và giảm mức cholesterol tốt (HDL), gây nguy cơ cao mắc các bệnh tim mạch, xơ vữa động mạch, cao huyết áp và đột quỵ.

Rối loạn chuyển hóa: Thí nghiệm cho thấy chuột ăn dầu cọ đã chiên nhiều lần có mức men gan tăng cao, dấu hiệu của tổn thương gan. Những con chuột này cũng xuất hiện tình trạng kháng insulin, cho thấy dầu chiên lại có thể góp phần gây tiểu đường loại 2. Mặc dù đây là nghiên cứu về dầu chiên lại nhiều lần, nhưng dầu ăn dùng trong chăn nuôi vốn đã có chất lượng kém tương tự.

Ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa và miễn dịch: Các chất cặn bã và tạp chất trong dầu có thể gây kích ứng niêm mạc dạ dày và ruột, dẫn đến viêm dạ dày, viêm ruột, khó tiêu. Ngoài ra, việc sử dụng dầu ăn kém chất lượng có thể làm suy yếu hệ miễn dịch, khiến cơ thể dễ bị nhiễm trùng và các bệnh mạn tính hơn.