Bên cạnh những lợi ích như bảo quản lâu hơn, tăng hương vị, tạo màu sắc hấp dẫn, thì phụ gia thực phẩm cũng tiềm ẩn nhiều mối nguy đối với sức khỏe người tiêu dùng. Những ẩn họa từ phụ gia thực phẩm đang len lỏi trong từng bữa ăn của mỗi gia đình, gây ra nhiều lo ngại, đặt ra bài toán lớn cho cả ngành thực phẩm và cơ quan quản lý.
Phụ gia thực phẩm, “người bạn” của ngành công nghiệp chế biến
Phụ gia thực phẩm là những chất được thêm vào thực phẩm để phục vụ các mục đích như bảo quản, tạo màu, tạo mùi, làm đặc, ổn định cấu trúc hoặc tăng vị giác. Có thể kể đến các nhóm phụ gia phổ biến như: Chất bảo quản (như natri benzoat, sulfit), chất tạo màu (như tartrazine, sunset yellow), chất điều vị (như bột ngọt - MSG), chất làm dày (như gelatin, pectin), chất chống oxy hóa, chất chống đông vón…
Trong ngành công nghiệp thực phẩm, phụ gia được xem là công cụ đắc lực giúp thực phẩm có hạn sử dụng dài hơn, màu sắc bắt mắt hơn và hương vị hấp dẫn hơn. Nhờ phụ gia, nhiều loại thực phẩm có thể vận chuyển xa, trữ lâu mà vẫn giữ được chất lượng cảm quan, giúp đáp ứng nhu cầu tiêu dùng đa dạng và tiện lợi của xã hội hiện đại.
Khi “bạn đồng hành” trở thành mối nguy hại
Dù được pháp luật cho phép sử dụng trong giới hạn nhất định, song việc sử dụng phụ gia thực phẩm không đúng liều lượng, sai mục đích hoặc dùng phụ gia cấm là vấn nạn đang tồn tại nhức nhối. Đặc biệt ở những cơ sở sản xuất nhỏ lẻ, không có sự kiểm soát chặt chẽ, người sản xuất vì lợi nhuận mà sẵn sàng sử dụng các loại hóa chất không rõ nguồn gốc, vượt liều lượng cho phép, thậm chí dùng phụ gia công nghiệp độc hại.
Nhiều phụ gia nếu bị lạm dụng sẽ gây tác hại nghiêm trọng đến sức khỏe. Chẳng hạn:
Chất tạo màu tổng hợp như Rhodamine B, Sudan (đều bị cấm sử dụng trong thực phẩm) từng bị phát hiện trong mứt, ớt bột, nước giải khát – có thể gây ung thư gan, thận.
Chất bảo quản như nitrit (E250) nếu dùng quá liều sẽ tạo hợp chất nitrosamine gây ung thư.
Bột ngọt (MSG) – khi sử dụng quá nhiều, đặc biệt là với trẻ em, có thể gây ra hội chứng “mệt mỏi do MSG” với các biểu hiện như nhức đầu, buồn nôn, tim đập nhanh.
Hàn the (borax) – một chất cấm, từng bị phát hiện sử dụng trong giò chả, bánh phở… gây hại cho gan, thận và hệ thần kinh.
Thực tế, nhiều vụ ngộ độc thực phẩm và bệnh lý mạn tính ngày nay có liên quan mật thiết đến việc tiêu thụ thực phẩm có chứa phụ gia độc hại. Những ảnh hưởng này không chỉ xảy ra tức thì mà còn tích tụ theo thời gian, gây hậu quả lâu dài.
Người tiêu dùng cần tỉnh táo
Hiện nay, tại Việt Nam, Bộ Y tế đã ban hành danh mục phụ gia được phép sử dụng và giới hạn tối đa cho từng loại. Tuy nhiên, việc giám sát thực thi còn nhiều hạn chế, đặc biệt ở các chợ truyền thống, cơ sở chế biến nhỏ lẻ. Không ít người tiêu dùng không phân biệt được đâu là phụ gia an toàn, đâu là phụ gia độc hại, lại càng khó nhận biết thực phẩm mình ăn có chứa gì bên trong.
Ngoài ra, việc nhập lậu, kinh doanh trái phép các loại phụ gia cấm vẫn diễn ra phổ biến, phần vì lợi nhuận cao, phần vì xử phạt chưa đủ sức răn đe. Việc quảng cáo mập mờ trên mạng xã hội về các chất “giúp tăng độ giòn, giữ màu tươi, kéo dài hạn sử dụng” càng khiến tình trạng lạm dụng phụ gia thêm nhức nhối.
Đứng trước “ma trận” phụ gia thực phẩm, người tiêu dùng chính là người chịu ảnh hưởng trực tiếp và cần có sự tỉnh táo, chủ động tự bảo vệ mình. Một số khuyến cáo được các chuyên gia đưa ra:
Ưu tiên chọn thực phẩm tươi sống, hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, đặc biệt là các loại không có bao bì, nhãn mác.
Đọc kỹ thành phần trên bao bì sản phẩm, nếu có những phụ gia lạ, hãy tìm hiểu trước khi sử dụng.
Không nên tiêu thụ quá nhiều thực phẩm màu sắc quá sặc sỡ, hương vị quá đậm đà, vì có thể đã được xử lý bằng phụ gia.
Cảnh giác với những loại gia vị, chất phụ gia được rao bán không nhãn mác, không nguồn gốc rõ ràng trên mạng xã hội.
Cần sự vào cuộc mạnh mẽ của cơ quan chức năng
Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng, bên cạnh việc tuyên truyền, giáo dục người dân, cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, giám sát, xử phạt nghiêm minh các trường hợp vi phạm. Đồng thời, cần đầu tư nhiều hơn cho hệ thống kiểm nghiệm, truy xuất nguồn gốc phụ gia và thực phẩm, tạo dựng niềm tin cho người tiêu dùng.
Việc nghiên cứu, phát triển và phổ biến các loại phụ gia tự nhiên, an toàn cũng là xu hướng cần khuyến khích trong sản xuất thực phẩm. Phụ gia từ thiên nhiên như curcumin (nghệ), anthocyanin (củ dền, bắp cải tím), tinh dầu thảo dược… không chỉ an toàn mà còn góp phần nâng cao giá trị dinh dưỡng cho thực phẩm.
