Gần đây rất nhiều địa phương phát hiện thuốc, thực phẩm chức năng số lượng lớn được đổ ra bãi rác. Đặc biệt, ngày 10/6, lực lượng chức năng phường Hòa Hiệp Nam (quận Liên Chiểu, TP Đà Nẵng) phát hiện hàng trăm vỏ chai thủy tinh, nhiều vỉ thuốc còn nguyên vẹn, chưa qua sử dụng bị vứt lẫn trong đống xà bần và rác thải sinh hoạt tại khu đất trống ven đường Xuân Thiều 21 - khu vực vốn là “điểm đen” về xả thải tự phát.

Đáng chú ý, các vỉ thuốc được xác định là Cetecocenzitax 25mg – loại thuốc kê đơn điều trị rối loạn tiền đình, có hạn sử dụng đến tháng 8/2026.

Số thuốc tân dược bị vứt bỏ trên được xác định thuộc Công ty Cổ phần Dược Trung ương 3 (trụ sở quận Hải Châu). Công ty cho biết, trong quá trình tiêu hủy có cho người buôn bán phế liệu nhặt lại, nhưng do bán phế liệu không được nên sau đó người này mang ra bãi đất trống để bỏ.

Đe dọa sức khỏe người dân

Trao đổi với PV Khoa học & Đời sống/ Báo Tri thức & Cuộc sống, ThS.DS Lê Quốc Thịnh, nguyên Trưởng khoa Dược Bệnh viện 71, giảng viên ngành dược Đại học Thành Đô cho biết, đây không chỉ là hành vi sai phạm hành chính đơn thuần, mà còn tiềm ẩn hệ lụy nghiêm trọng, có thể âm thầm trở thành những “sát thủ vô hình”, đe dọa sức khỏe cộng đồng, phá hoại niềm tin của người dân vào hệ thống phân phối và kiểm soát hàng hóa thiết yếu.

Th.DS Thịnh nhấn mạnh, hành vi đổ sản phẩm thuốc ra môi trường rất nguy hiểm, tiềm ẩn nhiều nguy cơ, không những gây ô nhiễm môi trường mà còn có thể tạo cơ hội cho kẻ xấu lợi dụng, thu gom trái phép, đưa trở lại thị trường dưới dạng thuốc “xách tay”, “thuốc tặng”, hoặc tái sử dụng trái quy định... gây hại cho sức khỏe người dân.

Theo ThS.DS Thịnh, tất cả sản phẩm thuốc, thực phẩm chức năng, mỹ phẩm dùng cho người khi tiêu hủy đều phải thành lập hội đồng, có biên bản, có sự giám sát để đảm bảo những số lượng sản phẩm đó không bị lợi dụng quay lại thị trường. Nhiều loại thuốc, thực phẩm chức năng phải ghi rõ: đập nát, chôn sâu, xử lý cụ thể như thế nào để không có ai lợi dụng sử dụng lại.

Thực tế nhiều khi sản phẩm không đảm bảo chất lượng, hết hạn sử dụng... buộc phải tiêu hủy nhưng đôi khi sản phẩm bị tẩy xoá, thay đổi nhãn để lừa dối người dùng ham rẻ, ở vùng khó khăn, vùng xa xôi hẻo lánh, ít thông tin....

ThS.DS Thịnh phân tích, thuốc là sản phẩm có tác dụng phòng bệnh, chữa bệnh. Hoạt chất chứa trong thuốc quyết định tác dụng chữa bệnh, phòng bệnh. Vì vậy, thuốc được sản xuất và lưu hành phải đạt tiêu chuẩn chất lượng, không để thuốc kém chất lượng đến tay người tiêu dùng.

Khi thuốc tân dược, thực phẩm chức năng không đạt tiêu chuẩn chất lượng, người dùng thuốc sẽ không hết bệnh hoặc bệnh ngày càng nặng thêm. Như người bị bệnh tăng huyết áp, đái tháo đường gần như phải dùng thuốc suốt đời. Do vậy, nếu dùng thuốc trị tăng huyết áp, đái tháo đường... không chất lượng, không kiểm soát được bệnh thì thật tai hại.

Nguy hại hơn, hoạt chất, thậm chí tá dược chứa trong thuốc kém chất lượng không tinh khiết và nếu lẫn độc chất thì người dùng thuốc có thể tử vong. Tại một số nước châu Phi đã xảy ra tình trạng thuốc dành cho trẻ con có chứa tá dược lẫn độc chất propylene glycol làm cho nhiều trẻ bị tử vong.

Hơn nữa, thuốc kém chất lượng không chỉ gây hại cho người sử dụng mà có thể gây hại cho cộng đồng, thậm chí cho toàn thế giới.

Như thuốc kháng sinh kém chất lượng nếu đem ra sử dụng không những không tiêu diệt được vi khuẩn gây bệnh do không đủ hàm lượng hoạt chất, mà còn làm cho vi khuẩn trở thành chủng đề kháng loại kháng sinh đã sử dụng, vì đặc tính của vi khuẩn là thích nghi dần với các điều kiện bất lợi nếu chất đó không làm chúng bị tiêu diệt.

Vì vậy loại kháng sinh đó sẽ không còn tác dụng đối với chủng này nữa. Hậu quả là bệnh không được chữa khỏi mà vi khuẩn thì lại “nhờn” với kháng sinh, tức là đề kháng lại thuốc.

Nguy hại hơn, vi khuẩn đề kháng lan tràn khắp nơi qua lây nhiễm hoặc dịch bệnh khiến cho việc trị bệnh nhiễm khuẩn ngày càng khó khăn. Vấn đề đề kháng kháng sinh không chỉ nguy hại cho số nhỏ người bệnh bị nhiễm khuẩn mà đang là vấn nạn toàn cầu. Đặc biệt ở nước ta lại càng trầm trọng khi mà việc dùng thuốc kháng sinh đã và đang bị lạm dụng rất lớn như mua thuốc không cần đơn, không dùng thuốc theo hướng dẫn...

Hơn nữa, thuốc không đủ chất lượng cũng có thể tạo ra các chất khác độc hại cho cơ thể. Đặc biệt, thuốc hết hạn sử dụng là môi trường thuận lợi cho vi khuẩn và vi sinh vật khác phát triển, sản phẩm thuốc bị nhiễm khuẩn dẫn đến những vấn đề sức khỏe nghiêm trọng... Vì vậy, dù bất kỳ lý do nào cũng không nên sử dụng chúng.

“Người tiêu dùng tuyệt đối không nên tham hàng rẻ, hàng hết đạt, hàng không rõ nguồn gốc để tránh nguy cơ bị lừa mua phải thuốc kém chất lượng”, ThS.DS Thịnh nhấn mạnh.

Hành vi che giấu hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng...

Theo ThS.DS Thịnh, hành vi đổ thuốc tân dược, thực phẩm chức năng bừa bãi trong thời gian gần đây có thể là do các công ty sản xuất hàng giả, hàng nhái... trốn tránh các cơ quan quản lý, trốn tránh pháp luật mang đổ ra môi trường hòng che giấu tội làm hàng giả, hàng nhái, hàng không đảm bảo chất lượng.

ThS.DS Thịnh thông tin, thuốc, thực phẩm chức năng hết hạn, kém chất lượng.... đều phải thu gom xử lý theo thông tư 20/2021/TT-BYT, như chất thải nguy hại. Nếu tổ chức, cá nhân vứt bỏ trái phép thuốc có tính chất nguy hại, có thể bị xử phạt theo Nghị định 45/2022/NĐ-CP và buộc khắc phục hậu quả. Trong trường hợp gây ô nhiễm nghiêm trọng, hành vi này còn có thể bị xem xét xử lý hình sự theo Điều 235 Bộ luật Hình sự.

Quy định về việc hủy thuốc phải đảm bảo: Người đứng đầu cơ sở có thuốc bị tiêu hủy ra quyết định thành lập Hội đồng hủy thuốc để tổ chức việc hủy thuốc, quyết định phương pháp hủy, giám sát việc hủy thuốc.

Việc hủy thuốc phải đảm bảo an toàn cho người, súc vật và tránh ô nhiễm môi trường theo các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường. Cơ sở có thuốc bị tiêu hủy phải chịu toàn bộ trách nhiệm liên quan đến việc hủy thuốc và phải báo cáo kèm theo biên bản hủy thuốc tới cơ quan có thẩm quyền.

Đặc biệt việc hủy thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần, thuốc tiền chất, nguyên liệu làm thuốc là dược chất gây nghiện, dược chất hướng thần, tiền chất dùng làm thuốc phải đảm bảo:

Cơ sở nộp văn bản đề nghị hủy thuốc gây nghiện, thuốc hướng thần, thuốc tiền chất, nguyên liệu làm thuốc là dược chất gây nghiện, dược chất hướng thần, tiền chất dùng làm thuốc cho Sở Y tế, trong đó ghi rõ: Tên thuốc, nguyên liệu làm thuốc; Nồng độ, hàm lượng; Số lượng; Lý do xin hủy; Phương pháp hủy; Số lượng hồ sơ: 01 (bộ).

Khi có công văn cho phép hủy mới tiến hành tiêu hủy. Hội đồng tiêu hủy loại thuốc có ít nhất 3 người, trong đó phải có 1 đại diện là người phụ trách chuyên môn của cơ sở. Hội đồng hủy thuốc có nhiệm vụ tổ chức việc hủy thuốc, quyết định phương pháp hủy, giám sát việc hủy thuốc của cơ sở;

Việc hủy thuốc và nguyên liệu làm thuốc phải có sự chứng kiến của đại diện Sở Y tế trên địa bàn và được lập biên bản theo mẫu. Trong thời hạn 10 ngày, kể từ ngày kết thúc việc hủy thuốc và nguyên liệu làm thuốc, cơ sở phải gửi báo cáo việc hủy thuốc theo mẫu kèm theo biên bản hủy thuốc tới Sở Y tế.