Ở miền Tây Nam Bộ, bên những bờ ruộng, bờ mương, bờ ao, có một loài cây mọc hoang, không ai gieo trồng, chẳng cần tưới tắm hay chăm bón mà vẫn xanh tốt quanh năm. Người dân gọi đó là cải trời, hay còn có tên nghe khá “lạnh gáy”: cải ma. Nhiều người xem cải trời là cỏ dại, nhưng ít ai biết từ xa xưa chúng là nguyên liệu chính của nhiều món ăn dân dã, gắn bó với tuổi thơ của bao thế hệ.
Cải trời có nguồn gốc từ các nước Nam Á và Đông Nam Á như Ấn Độ, Malaysia, sau đó theo bước chân người dân lan sang Việt Nam, đặc biệt phát triển mạnh ở vùng Đồng bằng sông Cửu Long. Cây mọc thành từng khóm nhỏ, dễ bắt gặp nhất vào những ngày đầu mùa mưa khi thân non mềm, lá xanh mướt, nhìn đã muốn hái mang về.
Dù chẳng ai chăm sóc, cải trời vẫn kiên cường vươn mình dưới nắng gắt hay mưa dầm. Mùa rộ thường bắt đầu từ giáp Tết đến đầu mùa hè, khi đất đủ ẩm, nhưng thực tế quanh năm đều có thể tìm thấy từng mảng rau xanh rì mọc dọc bờ mương, góc vườn.
Người dân miền Tây rất chuộng cải trời. Rau có thể nấu canh cùng cua đồng, tép đồng, cá lóc, cá rô hay thịt xay, cho vị thanh ngọt tự nhiên và mùi thơm phảng phất như thuốc nam. Canh cải trời ăn kèm mắm kho, cá kho hay mắm sống là chuẩn vị nhất. Ngoài ra, cải trời luộc chấm mắm nêm hoặc ăn sống với thịt luộc cũng mang đến sự kết hợp hài hòa giữa vị béo, mặn và hăng nhẹ.
Ngày nay, cải trời không chỉ có trong bữa cơm quê mà còn được nhiều người thành thị săn tìm. Trên các chợ online, cải trời được giới thiệu là “rau dại quê nhà, ngon lạ, sạch tự nhiên”. Tuy nhiên, do mọc hoang nên sản lượng ít, nhiều khi vừa đăng bán đã hết hàng.
Không chỉ ngon miệng, cải trời còn giàu vitamin A, C và các hoạt chất hỗ trợ tiêu hóa, giúp giảm hấp thụ chất béo. Theo y học cổ truyền, cải trời là vị thuốc có nhiều công dụng quý: giúp giải độc, tán kết, cầm máu, thanh nhiệt, tiêu viêm, sát trùng và làm tan các khối u cục. Loại cây này thường được dùng để chữa viêm phế quản, tràng nhạc, băng huyết, sổ mũi, chảy máu cam, lở ngứa, táo bón, mất ngủ… Ngoài giá trị chữa bệnh, lá cải trời còn có thể luộc, nấu canh như các loại rau thông thường.
Không chỉ được sử dụng ở Việt Nam, cải trời còn là dược liệu quen thuộc tại nhiều quốc gia:
Tại Ấn Độ: Cải trời được ghi trong dược điển, dùng để trị đau bụng, giải nhiệt, chống viêm, chữa bệnh về mắt, mát gan, tiêu đờm, hạ sốt…
Tại đảo Java: Loại rau này vừa là nguyên liệu nấu canh mát bổ, vừa là vị thuốc trị mụn nhọt, cầm máu vết thương, chữa mất ngủ, băng huyết, chảy máu cam, tức ngực, ho có đờm, táo bón, đái vàng, đái rắt, nóng trong…
Tại Malaysia: Cải trời được chế biến thành tinh dầu thơm có tác dụng xua đuổi sâu bọ.
Bài thuốc từ cải trời theo Lương y Bùi Đắc Sáng được chia sẻ trên báo SKĐS
- Điều trị viêm tắc tĩnh mạch chi: Cải trời 12g, độc hoạt 12g, tang ký sinh 12g, cốt toái bổ 12g, thổ phục linh 16g, cam thảo 8g, đương quy 12g, ngưu tất 12g, huyền sâm 12g, thạch hộc phù bình 12g, phù bình 16g, kim ngân hoa 16g. Sắc 01 thang/ngày và chia thành 02 lần uống.
- Trị chứng thủy đậu ở trẻ em: Cải trời 20g, bồ công anh 20g, sài đất 20g, thổ phục linh 20g, cam thảo nam 20g. Sắc 01 thang/ngày và chia thành 03 lần uống và dùng hết trong ngày.
- Trị vảy nến: Cải trời 120g, thổ phục linh 80g. Sắc với 500ml nước trong vòng 3 giờ còn lại khoảng 300ml, chia thành 3 - 4 lần uống.
- Trị vết thương chảy máu, lở ngứa và mụn nhọt ngoài da: Cải trời 30g, sắc uống hằng ngày, đồng thời dùng nguyên liệu tươi đem giã nát và đắp ở ngoài.
- Trị hạch bã đậu, hạch rò mủ, lao hạch: Cải trời 20g, xạ can 10g. Sắc uống 01 thang/ngày, áp dụng bài thuốc liên tục trong nhiều tháng.
- Trị viêm âm đạo, bạch đới, chân lở sưng đau và thấp nhiệt: Cải trời 30g, hy thiêm thảo chế 16g, mộc thông 16g, huyết dụ 16g, dây kim ngân 16g. Sắc uống trong ngày.
- Trị bướu cổ: Cải trời lượng vừa đủ, rửa sạch, thái nhỏ rồi xay lọc lấy nước uống. Kiên trì uống trong thời gian dài sẽ có tác dụng trị bệnh bướu cổ hiệu quả.
Lưu ý khi sử dụng cải trời
Cải trời tuy có thể dùng làm rau ăn hoặc dược liệu, nhưng việc sử dụng quá liều có thể gây ra các triệu chứng không mong muốn như khó thở, ra nhiều mồ hôi, tim đập nhanh, chóng mặt, giảm thị lực… Vì vậy, cần dùng với liều lượng vừa phải và phải tham khảo ý kiến của các bác sĩ, dược sĩ trước khi sử dụng.
Ngoài ra, không nên dùng cải trời cùng lúc với một số loại thuốc an thần. Loại thảo dược này cũng có hình dạng dễ nhầm với hạ khô thảo bắc, nên trước khi áp dụng các bài thuốc từ cải trời, người dùng nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y học cổ truyền.
