Là loài động vật có vú duy nhất biết bay - dơi sở hữu vẻ ngoài khá đáng sợ, chúng khá giống chuột trong khi đôi cánh lại là màng giống như một lớp da mỏng chằng chịt gân, mạch máu.
Dơi là loài vật có lối sống “ngược đời”, ban ngày ngủ treo ngược mình trên cao, ban đêm mới bắt đầu hoạt động. Chúng thường chọn những nơi yên tĩnh, tối tăm như hang đá, mái nhà, hoặc các chòi lá rậm rạp để ngủ ngày. Khi màn đêm buông xuống, dơi mới rời khỏi chỗ trú để săn mồi. Nguồn thức ăn chủ yếu của dơi là côn trùng, muỗi, sâu bọ hoặc trái cây chín, tùy theo từng loài.
Bên cạnh đó, các nhà khoa học đã chỉ ra rằng phân dơi chứa hàm lượng lớn kali nitrat. Đây chính là một trong những hợp chất quan trọng, đóng vai trò chủ lực trong thành phần của nhiều loại phân bón nông nghiệp. Nhìn thấy tiềm năng lớn từ thứ tưởng chừng bỏ đi này, nhiều hộ nông dân ở miền Tây bắt đầu triển khai mô hình nuôi dơi để lấy phân, kiếm thêm thu nhập.
Giá trị của phân dơi nằm ở thành phần dinh dưỡng cân đối, giàu đạm, lân, kali cùng vi lượng, đặc biệt thích hợp cho cây ăn trái và rau màu. Bón phân dơi giúp đất tơi xốp, hệ vi sinh phát triển, rễ khỏe, trái to, thơm và ngọt hơn.
Đặc tính của dơi ưa nơi rậm rạp, nhiều thức ăn tự nhiên như côn trùng và trái cây chín, nên các vườn nhãn, xoài, sầu riêng, chôm chôm… là địa điểm lý tưởng. Khi quen chỗ, dơi tụ về theo đàn, nghỉ ngày - kiếm ăn đêm, để lại nguồn phân giàu dinh dưỡng được người nuôi thu gom, phơi khô, đóng bao bán cho nhà vườn hoặc thương lái.
Chuồng nuôi dơi sử dụng lá thốt nốt làm giá thể cho dơi trú ngụ.
Ông Nguyễn Văn Tha (ngụ Tây Ninh) đã có 25 năm kinh nghiệm trong nghề nuôi dơi lấy phân. Ban đầu, ông thấy chưa có ai ở địa phương triển khai mô hình này nên ông quyết định đầu tư chuồng trại để thử nghiệm. Gia đình ông trồng nhiều cây gỗ, lá thốt nốt để tạo môi trường phù hợp và nhờ thanh niên trong xóm dựng một chuồng nuôi dơi phía sau nhà.
Đặc tính của dơi ngoài thiên nhiên rất nhát, không chịu vào chuồng. Ông phải tìm nhiều cách để dẫn dụ chúng. Ông còn phải đem lá thốt nốt cũ ở các chuồng dơi khác treo vào chuồng để tạo mùi. Sau hai, ba lần nhọc công như thế, dơi bên ngoài mới chịu vào chuồng.
Theo lão nông tiết lộ, tháng 4 hằng năm là thời kỳ dơi sinh sản. Mỗi lứa, dơi mẹ sinh 2 dơi con, vài tháng sau, dơi con trưởng thành. Cứ thế, đàn dơi ngày càng đông và thải ra lượng phân ngày càng nhiều. Gia đình ông Tha lấy phân dơi đem bón cho rẫy mì và vườn cây ăn trái của mình.
“Phân dơi bón cho cây mì, đến ba năm sau, đất vẫn còn tốt. Không chỉ cây mì tốt mà củ mì cũng đạt chất lượng. Bón loại phân này cho vườn cây thì trái nào cũng ngon, màu sắc đẹp, để lâu ngày không bị thối rữa” - ông Tha tâm sự với báo chí về công dụng của phân dơi.
Theo các hộ nuôi dơi cho biết, muốn giữ chân đàn dơi lâu dài và thu hút thêm dơi mới về trú ngụ, người nuôi cần nắm vững tập tính sinh sống tự nhiên của loài vật này. Khi dựng chuồng, nên chọn nơi yên tĩnh, khuất gió, tránh tiếng ồn và có tán cây thấp hơn chuồng để không cản đường bay.
Chuồng nuôi dơi phải đặt trên cao, buổi sáng chúng ngủ, ban đêm chúng sẽ mò đi kiếm ăn.
Về chuồng trại phải cao ráo, thoáng mát vào mùa hè, ấm áp vào mùa đông, luôn sạch sẽ để duy trì nhiệt độ ổn định bên trong. Vị trí lý tưởng là ven kênh, mương - nơi dơi dễ tiếp cận nguồn nước. Đặc biệt, do phân dơi bám vào lá thốt nốt gây bẩn, khoảng một tuần cần tháo chùm lá xuống vệ sinh, phơi lại hoặc thay mới. Việc này nên làm lúc dơi đã rời chuồng đi kiếm ăn vào ban đêm, tránh làm chúng hoảng sợ và bỏ đi.
Anh Lộc Hữu Nghĩa (ngụ tỉnh An Giang) cũng là một hộ nuôi dơi lâu năm. Theo anh cho biết chi phí làm một chuồng dơi khoảng 12 triệu đồng và có thể sử dụng được nhiều năm. Từ vài chuồng dơi trong những năm đầu tiên thử nghiệm, đến nay, gia đình anh Nghĩa có 21 chuồng nuôi dơi.
Anh Nghĩa kỹ càng chọn từng lá thốt nốt để tạo môi trường sống tốt nhất cho dơi.
Anh Nghĩa tiết lộ thực hiện xây dựng chuồng cũng phải tuân thủ nhiều nguyên tắc. Loại lá thốt nốt được chọn làm chuồng cũng phải được chọn kỹ càng, đó là những lá còn nguyên vẹn, không bị gãy ở phần đuôi. Tương tự, khi thay lá trong chuồng, những lá bị mục, gãy cũng phải thay bỏ vì để như vậy khi dơi bay vào chuồng sẽ bị va chạm khiến dơi bị thương, có thể chết do va chạm mạnh.
Vì để qua đêm nếu bị mắc mưa phân sẽ chảy ra, không bán được, nên để tiện thu hoạch phân dơi, ở dưới mỗi chuồng nuôi anh Nghĩa trải lưới hứng.
Với đặc tính giàu kali, đạm và nhiều chất hữu cơ khác, phân dơi được ví là “vàng nâu” trong nông nghiệp, đặc biệt tốt khi sử dụng bón cho cây ăn trái.
Phân dơi được đánh giá là loại phân bón tự nhiên rất hiệu quả, đặc biệt phù hợp với hoa kiểng, cây ăn trái và rau màu, nên đầu ra luôn ổn định. Nhờ chất lượng tốt, phân dơi do gia đình anh Nghĩa thu gom được thương lái từ các tỉnh như An Giang, Đồng Tháp tìm đến tận nơi để thu mua.
Theo tính toán của anh, mỗi ngày một chuồng dơi có thể cho từ 5 đến 6kg phân. Với mức giá dao động từ 60.000 đến 65.000 đồng/kg, nguồn thu mỗi tháng mang về cho gia đình vài chục triệu đồng. Sau khi trừ các chi phí đầu tư, bảo trì chuồng trại, mỗi năm anh lãi khoảng 150 triệu đồng.
Không cần chăm sóc cầu kỳ, không tốn chi phí thức ăn, lại tạo ra loại phân hữu cơ giàu dinh dưỡng, phân dơi không chỉ cải tạo đất, giúp cây trái ngon hơn mà còn mở ra hướng đi mới cho nông nghiệp thân thiện với môi trường. Nhờ sự nhạy bén, dám nghĩ dám làm, nhiều hộ dân đã biến thứ tưởng chừng vô giá trị thành “vàng nâu” mang lại nguồn thu lên tới hàng trăm triệu đồng mỗi năm.