Chuỗi bài viết đã phác họa nên chân dung Công ty Nam Đạt với những đặc trưng nổi bật: tỷ lệ trúng thầu gần tuyệt đối, sự thống trị tại một số chủ đầu tư nhất định và thường chiến thắng trong các kịch bản ít cạnh tranh. Từ những vụ việc này, các chuyên gia đã đưa ra những phân tích sâu sắc, không nhằm chỉ trích mà để rút ra bài học chung cho tất cả các bên tham gia hoạt động đấu thầu.
Khi "cạnh tranh" chỉ là hình thức
Tổng hợp lại các vụ việc cho thấy, dù kịch bản là "một mình một ngựa" hay các đối thủ bị loại hàng loạt, điểm chung lớn nhất là tính cạnh tranh bị suy giảm nghiêm trọng. Hệ quả trực tiếp là hiệu quả kinh tế thấp. Tỷ lệ tiết kiệm trung bình cho ngân sách tại các gói thầu của Công ty Nam Đạt chỉ đạt 2,76%, một con số đáng suy nghĩ.
Chuyên gia đấu thầu Nguyễn Phước Nguyên phân tích: "Tỷ lệ tiết kiệm thấp là "triệu chứng" của một cuộc thầu ít cạnh tranh. Gốc rễ của vấn đề thường nằm ở khâu lập Hồ sơ mời thầu (HSMT). Nếu HSMT đưa ra các tiêu chí quá đặc thù, không phù hợp với tính chất gói thầu hoặc cài cắm các yêu cầu phi lý, nó sẽ vô tình hoặc hữu ý tạo ra rào cản, loại bỏ các nhà thầu tiềm năng ngay từ đầu. Trách nhiệm ở đây thuộc về cả đơn vị tư vấn lập HSMT và chủ đầu tư trong khâu phê duyệt."
Theo ông Nguyên, một HSMT chất lượng phải mở ra cơ hội cho nhiều nhà thầu đủ năng lực tham gia, thay vì đóng lại cánh cửa cạnh tranh.
Thượng tôn pháp luật để nâng cao hiệu quả
Dưới góc độ pháp lý, Luật sư Võ Quang Vinh, Đoàn Luật sư Vĩnh Long, nhấn mạnh rằng tinh thần của Luật Đấu thầu 2023 là tạo ra một sân chơi công bằng để tối ưu hóa việc sử dụng nguồn vốn nhà nước.
"Luật Đấu thầu đã quy định rất rõ về các hành vi bị cấm, trong đó có việc Nêu yêu cầu về nhãn hiệu, xuất xứ cụ thể của hàng hóa hoặc các yêu cầu khác nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu (Điểm i, Khoản 6, Điều 16). Mục đích cuối cùng của luật là để tiền ngân sách được sử dụng một cách hiệu quả nhất. Khi một gói thầu có kết quả dễ đoán, tỷ lệ tiết kiệm thấp, nghĩa là mục tiêu này chưa đạt được như kỳ vọng," Luật sư Vinh chia sẻ.
Cũng theo Luật sư Vinh, thay vì tìm kiếm các "lỗ hổng", các bên cần tuân thủ đúng tinh thần của luật. Chủ đầu tư cần nâng cao năng lực giám sát, đơn vị tư vấn phải chuyên nghiệp và khách quan trong việc lập HSMT, và các nhà thầu cần cạnh tranh lành mạnh bằng chính năng lực của mình. Đó mới là con đường bền vững để xây dựng một môi trường đấu thầu minh bạch, hiệu quả, phục vụ lợi ích chung của xã hội.
