Loạt bài của Tri thức & Cuộc sống đã phân tích một trường hợp điển hình trong hoạt động đấu thầu tại Bến Tre cũ, với tâm điểm là Công ty TNHH Xây dựng công trình Thuận Thành. Qua đó, một số đặc điểm chung đã được ghi nhận, đặt ra vấn đề về việc làm thế nào để nâng cao hơn nữa hiệu quả của công tác đấu thầu theo đúng tinh thần của Luật Đấu thầu 2023.
Từ một gói thầu cụ thể đến bức tranh toàn cảnh hơn, có thể thấy rõ một số đặc trưng lặp lại trong các gói thầu mà Công ty TNHH Xây dựng công trình Thuận Thành (MST: 1300646406) tham gia và trúng thầu. Việc nhìn nhận các đặc trưng này là cần thiết để rút ra bài học kinh nghiệm, góp phần hoàn thiện công tác đấu thầu trong thời gian tới.
Đặc trưng 1: Tỷ lệ cạnh tranh ở mức rất thấp
Minh chứng rõ nhất là tại gói thầu xây lắp thuộc dự án Sửa chữa đường ĐX.01, huyện Ba Tri (Mã TBMT: IB2500299061). Báo cáo đánh giá E-HSDT xác nhận chỉ có duy nhất Công ty Thuận Thành nộp hồ sơ và sau đó trúng thầu.
Đặc điểm này không chỉ xuất hiện ở một gói thầu đơn lẻ. Khi nhìn vào 4 gói thầu mà nhà thầu Thuận Thành trúng trong năm 2025 do Công ty TNHH MTV Tư vấn Xây dựng Phương Đông (MST: 1201661467) mời thầu, kịch bản này tiếp tục lặp lại. Cụ thể, có đến 3/4 gói thầu (mã IB2500299904, IB2500254104, IB2500164590) chỉ có một mình nhà thầu/liên danh có tên Thuận Thành tham gia. Gói còn lại (mã IB2500228163) tuy có hai nhà thầu, nhưng đối thủ duy nhất đã bị loại từ vòng kỹ thuật, khiến cuộc "đua" thực chất không có đối thủ.
Đặc trưng 2: Tỷ lệ tiết kiệm ngân sách còn khiêm tốn
Hệ quả trực tiếp của việc thiếu cạnh tranh là tỷ lệ tiết kiệm cho ngân sách nhà nước không cao. Tại gói thầu Sửa chữa đường ĐX.01, tỷ lệ tiết kiệm chỉ đạt 2,72%. Ở 4 gói thầu do Công ty Phương Đông mời, tỷ lệ tiết kiệm cũng chỉ dao động trong khoảng 1-4%. Khi không có áp lực cạnh tranh về giá, nhà thầu thường có xu hướng chào giá gần với mức giá dự toán mà chủ đầu tư đưa ra, làm giảm hiệu quả kinh tế của gói thầu.
Đặc trưng 3: "Hệ sinh thái" nhà thầu - bên mời thầu quen thuộc
Một đặc điểm khác là sự xuất hiện lặp lại của một nhóm các đơn vị.
Nhà thầu Thuận Thành đạt tỷ lệ trúng thầu tuyệt đối 100% khi tham gia các gói thầu do Công ty Phương Đông mời thầu. Các đơn vị này, cùng với các chủ đầu tư như
Ban QLDA ĐTXD huyện Giồng Trôm cũ (MST: 1300515509), Ban QLDA CSAT Bến Tre (MST: 1301117405), tạo thành một nhóm các "gương mặt thân quen" trong nhiều dự án. Mặc dù điều này không vi phạm pháp luật, nhưng nó có thể vô hình trung tạo ra tâm lý e ngại cho các nhà thầu "lạ" từ địa phương khác, làm giảm tính cạnh tranh chung.
Góc nhìn chuyên gia: Làm thế nào để nâng cao hiệu quả đấu thầu?
Từ những đặc điểm trên, các chuyên gia đã đưa ra góc nhìn mang tính xây dựng nhằm hoàn thiện hơn công tác đấu thầu.
Chuyên gia đấu thầu Lê Văn Hải cho rằng, vai trò của chủ đầu tư trong giai đoạn chuẩn bị là quan trọng nhất. Ông phân tích: "Để thu hút nhiều nhà thầu tham gia, cốt lõi nằm ở Hồ sơ mời thầu (HSMT). Chủ đầu tư và đơn vị tư vấn cần đảm bảo HSMT được xây dựng với các tiêu chí mở, phù hợp với quy định của pháp luật, tránh đưa vào các yêu cầu quá đặc thù, không cần thiết, có thể dẫn đến hạn chế cạnh tranh. Ngoài ra, việc công khai, minh bạch thông tin mời thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia một cách rộng rãi, có đủ thời gian để nhà thầu chuẩn bị hồ sơ cũng là yếu tố then chốt để tăng số lượng và chất lượng nhà thầu tham dự."
Về mặt pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) chia sẻ: “Tinh thần của Luật Đấu thầu 2023 không chỉ là tuân thủ đúng quy trình, mà là phải đạt được mục tiêu cuối cùng. Điều 74 của Luật đã quy định rất rõ về trách nhiệm của chủ đầu tư trong toàn bộ quá trình, từ khâu chuẩn bị cho đến khi có kết quả. Do đó, chủ đầu tư không nên xem nhẹ các dấu hiệu như gói thầu chỉ có một nhà thầu tham gia hay tỷ lệ tiết kiệm thấp. Thay vào đó, cần xem đây là một chỉ số để rà soát lại quy trình của mình, đặc biệt là khâu lập HSMT. Đồng thời, cần phát huy hơn nữa vai trò của Ban Giám sát đầu tư của cộng đồng, một cơ chế giám sát tại chỗ rất hiệu quả đã được luật pháp quy định, để đảm bảo mỗi đồng vốn ngân sách được chi tiêu một cách minh bạch và hiệu quả nhất.”
Rõ ràng, qua một trường hợp điển hình, có thể thấy công tác đấu thầu luôn cần được hoàn thiện và giám sát chặt chẽ. Việc nâng cao năng lực của chủ đầu tư, tính chuyên nghiệp của bên mời thầu và tăng cường sự minh bạch chính là chìa khóa để đảm bảo môi trường cạnh tranh lành mạnh, mang lại lợi ích cao nhất cho nhà nước và xã hội.
