Qua hai kỳ phân tích về liên danh Lưu Trường - Đại Việt, vệt bài đã khắc họa hai chân dung nhà thầu điển hình: một "ông lớn" thống lĩnh thị trường ngách và một nhà thầu năng lực nhưng thiếu ổn định. Câu chuyện của họ không chỉ là trường hợp cá nhân (Einzelfall), mà còn phản ánh những vấn đề mang tính hệ thống của môi trường đấu thầu các dự án công hiện nay, ngay cả khi đã áp dụng đấu thầu qua mạng.

"Nhà thầu quen mặt" và câu hỏi về tính cạnh tranh

Trường hợp của Công ty Đại Việt với tỷ lệ thắng thầu gần như tuyệt đối tại các đơn vị ngành nước cho thấy một thực tế: trong các lĩnh vực chuyên ngành hẹp, lợi thế đang nghiêng hẳn về các đơn vị có kinh nghiệm lâu năm và mối quan hệ sâu rộng. Dù đấu thầu qua mạng đã giúp công khai hóa thông tin, nhưng nó khó có thể phá vỡ "rào cản" về kinh nghiệm và sự am hiểu chủ đầu tư.

Chuyên gia đấu thầu Lê Văn Hân phân tích: "Đây là một bài toán khó. Lợi thế của 'nhà thầu quen' là có thật và không hẳn là tiêu cực. Họ hiểu rõ yêu cầu kỹ thuật đặc thù, quy trình làm việc của chủ đầu tư nên hiệu quả công việc có thể cao hơn. Tuy nhiên, nếu sự thống lĩnh này kéo dài, nó có thể làm giảm tính cạnh tranh, khiến các doanh nghiệp mới không có cơ hội tham gia, và có thể làm giảm áp lực phải đổi mới, tối ưu chi phí của chính nhà thầu đó."

Chất lượng hồ sơ dự thầu - "Bộ lọc" đầu vào có vấn đề?

Những "cú sảy chân" của Công ty Lưu Trường - từ việc quên bảo lãnh dự thầu đến không làm rõ hồ sơ - cho thấy một vấn đề lớn hơn: chất lượng đầu vào của các nhà thầu tham dự. Một gói thầu có thể có nhiều đơn vị tham gia, tạo ra sự cạnh tranh về số lượng, nhưng chất lượng hồ sơ lại không đồng đều.

Điều này không chỉ làm mất thời gian của các bên đánh giá thầu mà còn tiềm ẩn rủi ro khi một nhà thầu dù năng lực thi công tốt nhưng lại yếu kém về quy trình, giấy tờ. Nếu họ may mắn vượt qua vòng đánh giá và trúng thầu, liệu họ có đủ năng lực để quản lý dự án một cách bài bản, tuân thủ đúng các quy định pháp lý phức tạp về sau?

Luật sư Nguyễn Văn Lập nhấn mạnh: "Luật Đấu thầu 2023 và các văn bản hướng dẫn đã tạo ra một hành lang pháp lý rất tiến bộ. Tuy nhiên, luật pháp chỉ là công cụ. Hiệu quả thực thi phụ thuộc vào cả ba bên: chủ đầu tư/bên mời thầu phải xây dựng HSMT chặt chẽ và đánh giá công tâm; nhà thầu phải nâng cao tính chuyên nghiệp; và quan trọng nhất là cơ quan quản lý nhà nước cần tăng cường khâu hậu kiểm."

Cần một "hồ sơ tín dụng" cho nhà thầu

Đấu thầu qua mạng đã tạo ra một cơ sở dữ liệu khổng lồ. Lịch sử trúng, trượt, các lỗi vi phạm, đánh giá hoàn thành hợp đồng của mỗi nhà thầu đều được ghi nhận. Đây chính là nguồn tài nguyên quý giá để xây dựng một "hồ sơ tín dụng" (Credit Score) cho mỗi doanh nghiệp.

Ông Lê Văn Hân đề xuất: "Đã đến lúc chúng ta cần khai thác hiệu quả hơn dữ liệu từ Mạng đấu thầu quốc gia. Lịch sử vi phạm các lỗi sơ đẳng như của Công ty Lưu Trường phải được coi là một điểm trừ trong năng lực quản lý. Lịch sử hoàn thành hợp đồng đúng tiến độ, chất lượng phải là một điểm cộng lớn. Khi đó, việc đánh giá nhà thầu sẽ toàn diện hơn, không chỉ dựa trên những gì họ kê khai trong một HSDT cụ thể."

Tóm lại, để vốn đầu tư công thực sự hiệu quả, việc minh bạch hóa quy trình là chưa đủ. Cần có thêm những "bộ lọc" hữu hiệu hơn để nâng cao chất lượng nhà thầu tham gia, thúc đẩy một môi trường cạnh tranh thực chất dựa trên cả năng lực thi công, năng lực quản lý và uy tín đã được chứng thực qua thời gian. Câu chuyện của Lưu Trường và Đại Việt chính là một minh chứng rõ nét cho yêu cầu cấp thiết này.