Luật Đấu thầu 2023 ra đời với kỳ vọng tạo ra một môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch, hiệu quả cho hoạt động mua sắm công. Tuy nhiên, tại một gói thầu cụ thể ở Ban QLDA khu vực Phước Long (Cà Mau), dường như tinh thần này đang bị thách thức bởi chính những yêu cầu trong hồ sơ mời thầu (HSMT), dẫn đến việc một nhà thầu đã phải có văn bản kiến nghị làm rõ.
Dự án Xây dựng Hệ thống đèn chiếu sáng trên tuyến Quản Lộ Phụng Hiệp, đoạn qua huyện Phước Long, tỉnh Bạc Liêu cũ, có Gói thầu số 6 (Mã TBMT: IB2500337251) trị giá 9,49 tỷ đồng từ nguồn vốn ngân sách nhà nước, do Ban quản lý dự án khu vực Phước Long làm chủ đầu tư. Gói thầu được phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu theo Quyết định số 1142/QĐ-UBND ngày 21/04/2025 do ông Lê Văn Tần, Chủ tịch UBND huyện Phước Long cũ ký.
Dù các thông tin pháp lý rất rõ ràng, nhưng khi đi sâu vào các tiêu chí đánh giá, không ít nhà thầu đã phải "lắc đầu". Mới đây, một doanh nghiệp đã có văn bản kiến nghị chính thức gửi đến Chủ đầu tư và đơn vị tư vấn, chỉ ra hàng loạt điểm bất cập trong HSMT.
“Rào cản” từ yêu cầu về… công nhân kỹ thuật
Điểm bất cập lớn nhất, bị nhà thầu kiến nghị, nằm ở tiêu chuẩn đánh giá kỹ thuật, nơi quyết định “số phận” của nhà thầu theo tiêu chí “Đạt/Không đạt”.
Cụ thể, HSMT yêu cầu nhà thầu phải chứng minh khả năng huy động tối thiểu 25 công nhân kỹ thuật (gồm 12 thợ điện, 10 thợ bê tông, 03 lái xe cần cẩu) và thêm 10 công nhân dự phòng. Để đáp ứng, nhà thầu phải nộp một bộ hồ sơ đồ sộ của từng công nhân, bao gồm: Chứng chỉ đào tạo nghề, Thẻ an toàn lao động, Chứng nhận PCCC, và cả Căn cước công dân. Đây là một gánh nặng thủ tục cực lớn, đặc biệt với các doanh nghiệp vừa và nhỏ, vốn chỉ huy động lực lượng công nhân sau khi đã trúng thầu.
Trong văn bản kiến nghị, nhà thầu đã trích dẫn Mẫu số 3A (ban hành kèm Thông tư của Bộ Tài chính) để chỉ ra sự không phù hợp, trong đó quy định rõ:
“E-HSMT không được yêu cầu về nhân sự chủ chốt đối với các vị trí công nhân kỹ thuật, lao động phổ thông” và “Chủ đầu tư không được đưa yêu cầu về khả năng huy động nhân sự chủ chốt, thiết bị thi công chủ yếu trong yêu cầu về kỹ thuật nhằm loại bỏ nhà thầu”.
Phân tích dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho biết: “Pháp luật về đấu thầu phân định rất rõ giữa ‘nhân sự chủ chốt’ (chỉ huy trưởng, cán bộ kỹ thuật) và ‘công nhân kỹ thuật’. Phụ lục 10 ban hành kèm theo Thông tư 22/2024/TT-BKHĐT đã chỉ rõ, việc yêu cầu về nhân sự chủ chốt đối với các vị trí công nhân kỹ thuật là một hành vi gây hạn chế sự tham gia của nhà thầu. Do đó, tiêu chí mà Bên mời thầu đưa ra trong trường hợp này có dấu hiệu rõ ràng vi phạm quy định pháp luật, và được xem là vô hiệu, không được dùng làm căn cứ để loại nhà thầu.”
Loạt yêu cầu "lạ" về đèn LED và "giấy phép con" từ hợp đồng nguyên tắc
Chưa dừng lại ở đó, nhà thầu còn kiến nghị về hàng loạt yêu cầu kỹ thuật đối với đèn LED 120W, cho rằng các tiêu chí này có dấu hiệu định hướng sản phẩm. Cụ thể, HSMT yêu cầu đèn phải có logo và tên đúc nổi, có chứng nhận kiểu dáng công nghiệp, chứng nhận ISO 50001:2018 (hệ thống quản lý năng lượng) và cả chứng nhận ENEC (tiêu chuẩn điện Châu Âu). Nhà thầu cho rằng đây là những yêu cầu "vô lý", không liên quan trực tiếp đến chất lượng sản phẩm và nhằm hạn chế cạnh tranh.
Bên cạnh đó, HSMT còn yêu cầu nhà thầu phải có “Hợp đồng nguyên tắc” cung cấp các loại vật liệu chính như cát, đá, xi măng, cột điện, đèn LED... kèm theo đó là hồ sơ năng lực của các nhà cung cấp này. Yêu cầu này, tuy không vi phạm một điều khoản cụ thể, nhưng lại đi ngược lại nguyên tắc cốt lõi của Luật Đấu thầu là tạo dựng môi trường cạnh tranh công bằng. Nó vô hình trung gây bất lợi cho các nhà thầu ngoại tỉnh khi họ gặp khó khăn hơn trong việc tìm kiếm và ký kết các văn bản mang tính hình thức này trước khi dự thầu.
Chuyên gia đấu thầu Phạm Giang nhận định: “Mục tiêu của đấu thầu là lựa chọn nhà thầu đủ năng lực, kinh nghiệm với giá cạnh tranh nhất. Các yêu cầu về hợp đồng nguyên tắc hay hồ sơ chi tiết của công nhân phổ thông không phản ánh năng lực thực chất của nhà thầu, mà chỉ tạo ra các rào cản hành chính không cần thiết. Những tiêu chí như vậy có thể làm giảm số lượng nhà thầu tham gia, triệt tiêu tính cạnh tranh và tiềm ẩn nguy cơ định hướng, sắp đặt kết quả lựa chọn nhà thầu.”
Trách nhiệm thuộc về ai?
Việc một HSMT sử dụng vốn ngân sách nhà nước lại chứa đựng các tiêu chí có dấu hiệu trái luật đặt ra câu hỏi lớn về trách nhiệm của các bên liên quan. Theo hồ sơ, các đơn vị tham gia vào quá trình này bao gồm:
- Chủ đầu tư: Ban quản lý dự án đầu tư xây dựng huyện Phước Long ( nay là Ban QLDA khu vực Phước Long) .
- Người ký Quyết định phê duyệt KHLCNT: Ông Lê Văn Tần, Chủ tịch UBND huyện Phước Long cũ (Quyết định số 1142/QĐ-UBND).
- Đơn vị lập HSMT và đánh giá HSDT: Công ty TNHH MTV tư vấn đầu tư xây dựng Phát Lộc (Địa chỉ: Số 55/3, đường Mậu Thân, phường Phước Hậu, tỉnh Vĩnh Long).
- Đơn vị thẩm định HSMT và KQLCNT: Công ty TNHH MTV sản xuất thương mại xây dựng Khánh An (Địa chỉ: Số 205C/16, ấp Long Thuận, xã Long Hồ, tỉnh Vĩnh Long).
Việc Chủ đầu tư phê duyệt một HSMT có những tiêu chí "vênh" luật đặt ra vấn đề về năng lực và trách nhiệm của các bên tham gia, từ đơn vị tư vấn cho đến đơn vị thẩm định và chính Chủ đầu tư. Tinh thần thượng tôn pháp luật và một môi trường đấu thầu tại Cà Mau nói riêng và cả nước nói chung đòi hỏi các HSMT phải được xây dựng một cách chuẩn mực, loại bỏ mọi rào cản không cần thiết để đảm bảo hiệu quả nguồn vốn đầu tư công.
