Theo tài liệu thu thập của PV Báo Tri thức và Cuộc sống, vệt bài phản ánh hoạt động đấu thầu của Công ty TNHH Một Thành viên Thương mại & Dịch vụ Phong Dũng (Công ty Phong Dũng) đã chỉ ra những điểm nổi bật về tần suất trúng thầu cao tại các chủ đầu tư quen thuộc, nhưng cũng đặt ra những vấn đề đáng quan tâm về tính cạnh tranh thực chất và hiệu quả kinh tế, thể hiện qua tỷ lệ tiết kiệm rất thấp. Để có một cái nhìn đa chiều, khách quan và mang tính xây dựng, việc soi chiếu các hiện tượng này dưới góc nhìn pháp lý và tham vấn ý kiến chuyên gia là điều cần thiết.

Hành lang pháp lý ngày càng hoàn thiện và thách thức thực thi

Hệ thống pháp luật về đấu thầu tại Việt Nam liên tục được cập nhật nhằm hướng tới mục tiêu cao nhất là cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 là nền tảng pháp lý quan trọng, đã được sửa đổi, bổ sung bởi Luật số 57/2024/QH15 và mới nhất là Luật số 90/2025/QH15.

Cùng với đó, các văn bản dưới luật như Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Đấu thầu, và Thông tư 79/2025/TT-BTC hướng dẫn về các vấn đề tài chính trong đấu thầu, đã cụ thể hóa các quy định, tăng cường tính minh bạch và siết chặt quản lý việc sử dụng vốn nhà nước.

Tuy nhiên, từ quy định đến thực tiễn vẫn còn tồn tại những khoảng cách. Các hiện tượng như nhà thầu "quen mặt" liên tục trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm thấp, hay các gói thầu chỉ có một nhà thầu tham gia, dù không dễ dàng để kết luận là vi phạm pháp luật nếu chỉ nhìn vào quy trình thủ tục, nhưng lại đi ngược lại mục tiêu cốt lõi của công tác đấu thầu.

Soi chiếu dưới góc nhìn pháp lý: Nhận diện các hành vi hạn chế cạnh tranh

Phân tích về vấn đề này, Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TPHCM, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thực thi nghiêm các quy định về hành vi bị cấm.

"Điều 16 của Luật Đấu thầu 2023 đã quy định rất chi tiết các hành vi bị cấm trong hoạt động đấu thầu, bao gồm thông thầu, gian lận, cản trở, và không bảo đảm công bằng, minh bạch. Trong bối cảnh các gói thầu có dấu hiệu thiếu cạnh tranh, chúng ta cần đặc biệt chú ý đến các quy định liên quan đến việc xây dựng hồ sơ mời thầu (HSMT)."

Luật sư Hương chỉ rõ: "Đặc biệt, điểm k, khoản 6, Điều 16 nghiêm cấm hành vi 'Nêu điều kiện trong hồ sơ mời thầu nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu, nhà đầu tư hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu, nhà đầu tư gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'. Đây là mấu chốt của vấn đề. Khi một gói thầu đấu thầu rộng rãi mà chỉ thu hút được rất ít nhà thầu tham gia, dẫn đến tỷ lệ tiết kiệm thấp, các cơ quan chức năng cần phải ưu tiên xem xét kỹ lưỡng nội dung của HSMT. Cần xác định liệu có tồn tại các tiêu chí 'cài cắm', các 'rào cản kỹ thuật' không chính đáng hay không. Nghị định 214/2025/NĐ-CP cũng đã có những hướng dẫn cụ thể hơn về việc xác định và xử lý các vi phạm này."

Góc nhìn từ chuyên gia

Để thị trường đấu thầu thực sự đi vào thực chất, cần có sự vào cuộc đồng bộ và trách nhiệm giải trình cao hơn từ các bên liên quan. Về phía chủ đầu tư, bên mời thầu, việc nâng cao năng lực chuyên môn và đạo đức công vụ là yếu tố tiên quyết. Việc xây dựng giá gói thầu phải khách quan; việc lập HSMT phải khoa học, dựa trên yêu cầu công năng sử dụng thay vì các thông số kỹ thuật của một sản phẩm cụ thể.

Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang chia sẻ quan điểm về vấn đề hiệu quả kinh tế: "Hiệu quả kinh tế là mục tiêu cuối cùng của đấu thầu. Tỷ lệ tiết kiệm thấp không phải lúc nào cũng là tiêu cực, nếu giá gói thầu được xây dựng sát với giá thị trường và chất lượng hàng hóa, công trình được đảm bảo tuyệt đối."

Tuy nhiên, ông Giang cũng nhấn mạnh: "Vấn đề là khi tỷ lệ tiết kiệm thấp trở thành một quy luật tại một chủ đầu tư, với một nhà thầu quen mặt, thì đó là dấu hiệu bất thường cần được làm rõ. Chúng ta cần tăng cường công tác hậu kiểm, giám sát việc thực hiện hợp đồng. Các quy định mới tại Thông tư 79/2025/TT-BTC cũng nhấn mạnh đến việc giám sát tài chính và hiệu quả thực hiện. Nhà thầu trúng thầu với giá sát nút nhưng nếu chất lượng sản phẩm, dịch vụ không đảm bảo đúng cam kết thì cần phải có chế tài xử lý nghiêm minh theo quy định của hợp đồng và pháp luật."

Các chuyên gia đều cho rằng, việc công khai, minh bạch hóa thông tin là điều kiện cần, nhưng điều kiện đủ là sự giám sát của cộng đồng, sự phản ánh khách quan của các cơ quan báo chí và sự vào cuộc quyết liệt của các cơ quan quản lý nhà nước.

Câu chuyện của Công ty Phong Dũng tại Vĩnh Long (Bến Tre cũ) là một ví dụ điển hình, cho thấy những khoảng trống cần được lấp đầy trong thực tiễn thi hành pháp luật về đấu thầu. Việc nhìn nhận thẳng thắn các vấn đề tồn tại là bước đầu tiên để hướng tới một môi trường đấu thầu lành mạnh, nơi mỗi đồng vốn của nhà nước được sử dụng một cách hiệu quả nhất.

Bài viết thể hiện tinh thần xây dựng, mong muốn thị trường đấu thầu ngày càng cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả, hoàn toàn không có ý quy chụp hay kết luận về sai phạm của bất kỳ cá nhân, tổ chức nào./.