Theo tìm hiểu của Báo Tri thức và Cuộc sống, bảo đảm cạnh tranh là nguyên tắc cốt lõi của Luật Đấu thầu nhằm tối ưu hóa hiệu quả kinh tế đã được Báo thể hiện qua 3 bài viết trước đó gồm (Công ty Phong Dũng: Từ gói thầu giáo dục gần 8,5 tỷ đến vị thế tại Vĩnh Long [Kỳ 1]; "Lật lại" hồ sơ đấu thầu: Giải mã tỷ lệ tiết kiệm thấp của Công ty Phong Dũng [Kỳ 2]; Giải mã mối quan hệ "sân nhà" giữa công ty Phong Dũng và các chủ đầu tư tại Vĩnh Long [Kỳ 3]). Tuy nhiên, khi soi chiếu vào thực tiễn một số gói thầu mà Công ty TNHH Một Thành viên Thương mại & Dịch vụ Phong Dũng (Công ty Phong Dũng) đã trúng, nguyên tắc này dường như chưa được thể hiện một cách rõ nét, thể hiện qua số lượng nhà thầu tham gia hạn chế.

Kịch bản "một mình một ngựa"

Một trong những dấu hiệu rõ ràng nhất cho thấy sự suy giảm tính cạnh tranh là tình trạng gói thầu được tổ chức theo hình thức cạnh tranh nhưng chỉ có duy nhất một nhà thầu nộp hồ sơ dự thầu. Công ty Phong Dũng đã trúng thầu trong kịch bản này.

Điển hình là "Gói thầu Mua sắm thiết bị phục vụ công tác khám, chữa bệnh của Bệnh viện Đa khoa khu vực Ba Tri". Gói thầu này do Công ty TNHH MTV Tư vấn Xây dựng Phương Đông làm bên mời thầu, được phê duyệt ngày 02/07/2024. Hình thức lựa chọn nhà thầu là Chào hàng cạnh tranh.

Tuy nhiên, dữ liệu đấu thầu cho thấy, chỉ có duy nhất Công ty Phong Dũng tham gia và trúng thầu. Giá trúng thầu là 925.338.000 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm của gói thầu này chỉ đạt khoảng 0,37% (so với giá gói thầu 928.746.000 đồng).

Một trường hợp khác đáng chú ý hơn là "Gói thầu: Thiết bị VTCNTT năm 2022" do Công ty Điện lực Bến Tre mời thầu, phê duyệt ngày 20/12/2022. Gói thầu trị giá hơn 6,4 tỷ đồng này được tổ chức theo hình thức Đấu thầu rộng rãi. Dữ liệu ghi nhận đây cũng là một gói thầu mà Công ty Phong Dũng là nhà thầu duy nhất tham dự và trúng thầu với giá 6.478.180.000 đồng, tỷ lệ tiết kiệm chỉ 0,27%.

Pháp luật đấu thầu hiện hành vẫn cho phép tiến hành mở thầu và xét thầu trong trường hợp chỉ có một nhà thầu tham gia nếu đáp ứng các yêu cầu. Tuy nhiên, khi tình trạng này lặp lại, đặc biệt là khi nhà thầu duy nhất đó trúng thầu với tỷ lệ tiết kiệm thấp, thì mục tiêu cạnh tranh để tối ưu hóa hiệu quả sử dụng vốn ngân sách khó có thể đạt được.

Cạnh tranh hạn chế và sự xuất hiện của đối thủ "quen mặt"

Bên cạnh các gói thầu "một mình một ngựa", nhiều gói thầu khác mà Công ty Phong Dũng trúng cũng ghi nhận sự tham gia rất hạn chế, thường chỉ có 2 nhà thầu nộp hồ sơ.

Quay lại với "Gói thầu Mua sắm thiết bị CNTT năm 2024" của Công ty Điện lực Bến Tre. Gói thầu này có 2 nhà thầu tham gia. Ngoài Công ty Phong Dũng, nhà thầu còn lại là Công ty TNHH Tin học Á Châu – một đơn vị vừa là đối tác liên danh thường xuyên, vừa là đối thủ của Phong Dũng trong nhiều gói thầu khác.

Kết quả cuối cùng, Công ty Phong Dũng trúng thầu với mức giảm giá chỉ 0,18%. Sự chênh lệch quá nhỏ này đặt ra câu hỏi: Liệu sự tham gia của nhà thầu thứ hai có thực sự tạo ra áp lực cạnh tranh về giá, hay chỉ mang tính hình thức? Mối quan hệ "vừa đối tác, vừa đối thủ" giữa hai nhà thầu này càng làm tăng thêm những băn khoăn về tính độc lập và minh bạch khi tham gia đấu thầu.

Tương tự, tại các gói thầu quy mô lớn hơn, tính cạnh tranh cũng không cao. Ví dụ, "Gói thầu: Cung cấp và lắp đặt thiết bị màn hình tương tác thông minh" trị giá hơn 107 tỷ đồng tại Ban QLDA DD&CN Bến Tre (năm 2023). Dù có giá trị rất lớn, gói thầu này cũng chỉ thu hút được 2 nhà thầu tham gia.

Vấn đề nằm ở đâu? Vai trò của Hồ sơ mời thầu

Tính cạnh tranh thấp trong các gói thầu có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân, trong đó vai trò của bên mời thầu trong việc xây dựng hồ sơ mời thầu (HSMT) là yếu tố then chốt.

Luật sư Nguyễn Thị Hương, Đoàn Luật sư TP HCM, phân tích: "Để đảm bảo tính cạnh tranh, vai trò của bên mời thầu trong việc lập hồ sơ mời thầu là vô cùng quan trọng. Khoản 3, Điều 44 Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15 quy định rõ: 'Hồ sơ mời thầu không được nêu bất cứ điều kiện nào nhằm hạn chế sự tham gia của nhà thầu hoặc nhằm tạo lợi thế cho một hoặc một số nhà thầu gây ra sự cạnh tranh không bình đẳng'."

Luật sư Hương nhấn mạnh: "Trong thực tế, nếu hồ sơ mời thầu đưa ra những yêu cầu quá đặc thù về kỹ thuật, xuất xứ, nhãn hiệu, hoặc các điều kiện về nhân sự, kinh nghiệm không phổ biến mà chỉ một hoặc một vài nhà thầu cụ thể có thể đáp ứng, thì dù hình thức là đấu thầu rộng rãi, bản chất cạnh tranh cũng đã bị suy giảm đáng kể. Đây có thể là nguyên nhân dẫn đến việc chỉ có ít nhà thầu tham gia, và kết quả là tỷ lệ tiết kiệm không cao."

Thực tiễn từ các gói thầu của Công ty Phong Dũng tại các chủ đầu tư ở Vĩnh Long (Bến Tre cũ) cho thấy, dù trên hồ sơ, quy trình có vẻ tuân thủ các hình thức đấu thầu cạnh tranh, nhưng kết quả thực tế về mặt tiết kiệm chi phí cho ngân sách lại rất hạn chế. Điều này đòi hỏi một cái nhìn sâu hơn vào công tác lập, thẩm định hồ sơ mời thầu tại các đơn vị chủ đầu tư này, để đảm bảo các nguyên tắc của Luật Đấu thầu được thực thi một cách thực chất.

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin./.

[Kỳ 5:] Công ty Phong Dũng và những gói thầu tại Vĩnh Long: Góc nhìn từ chuyên gia và quy định pháp luật