Tây Bắc không chỉ nổi tiếng bởi phong cảnh đẹp, con người mộc mạc mà còn hấp dẫn du khách bởi những món ăn đậm đà hương vị núi rừng. Trong kho tàng ẩm thực độc đáo nơi đây có một loại rau nghe tên thôi đã khiến nhiều người ngần ngại, đó là rau thối. Nhưng trái ngược với cái tên có phần “khó ngửi”, rau thối lại là món đặc sản được đồng bào dân tộc quý như “lộc trời”, gắn bó từ bao đời với những bữa cơm dân dã.
Rau thối có tên gọi địa phương là Pắc Nam, là loại cây dây leo mọc hoang dại trong rừng. Cây có lá kép màu xanh đậm, mọc đối xứng, thân và cành chi chít gai nhọn, thường quấn quanh những cây lớn để vươn mình đón ánh sáng. Tên gọi “rau thối” xuất phát từ đặc điểm nổi bật nhất của nó, mùi hôi rất đặc trưng, có thể lan xa cả vài mét. Tuy nhiên, đằng sau mùi hương nồng nặc ấy lại là một hương vị khiến người ta mê đắm khi đã quen.
Khoảng tháng 3, tháng 4 hàng năm là thời điểm rau thối vào mùa, lúc mà những đợt mưa xuân tưới mát đất rừng, giúp cây đâm chồi, lá non mọc tua tủa. Người dân nơi đây lại rủ nhau vào rừng hái rau thối, mang về bán ở các chợ địa phương hoặc cung cấp cho nhà hàng, quán ăn phục vụ khách du lịch. Không cần gieo trồng hay chăm bón, rau thối vẫn sinh sôi mạnh mẽ, là nguồn thu nhập quý báu cho bà con vùng cao mỗi mùa đến.
Do thân cây có nhiều gai nhọn, việc hái rau đòi hỏi sự cẩn thận để tránh bị đâm vào tay. Sau khi hái, rau được gùi về chợ và bày bán với giá dao động từ 30.000–90.000 đồng/kg tùy theo địa điểm. Tại các tỉnh miền xuôi như Hà Nội, nhiều tiểu thương chia sẻ rằng rau thối “cháy hàng” vào mùa. Dù giá thành cao hơn nhiều loại rau thông thường, nhưng khách vẫn không ngần ngại chi tiền vì hương vị đặc biệt và nguồn gốc tự nhiên, sạch sẽ.
Người Thái thường dùng rau thối để xào tỏi, nấu canh hoặc làm nộm. Lúc mới tiếp xúc, mùi hôi có thể khiến người ăn ái ngại, nhưng chỉ cần nếm thử một lần, vị bùi bùi, ngai ngái cùng hậu vị ngọt nơi cuống họng sẽ khiến bạn khó lòng quên được. Nhiều người so sánh cảm giác ăn rau thối giống như thưởng thức trái sầu riêng: người yêu thì nghiện, người không quen thì né tránh. Đặc biệt, rau thối sau khi hái nếu không được chế biến sớm sẽ giảm mùi và mất đi độ giòn ngon, vì vậy phải ăn tươi mới giữ được hương vị.
Không chỉ phục vụ bữa ăn hàng ngày, rau thối còn trở thành món quà quê độc đáo, được du khách mua về làm quà sau mỗi chuyến đi Tây Bắc. Chị Bái (ở Sơn La) chia sẻ: “Rau thối có nhiều gai nhọn nên lúc hái phải hết sức cẩn thận, nếu không rất dễ bị gai đâm vào tay. Đồng bào Thái thường dùng rau này để xào hoặc nấu canh. Khi ăn, rau có vị ngai ngái, béo béo và để lại dư vị nồng nồng nơi cổ họng. Ban đầu, ai chưa quen sẽ thấy mùi rất khó chịu, thậm chí có người ví mùi của rau giống như sầu riêng. Nhưng ăn quen rồi thì lại thấy ngon, bùi, càng ăn càng ghiền. Đến mùa, rau thối được thương lái thu mua tận nơi để bán đi các tỉnh thành".