Miền Tây sông nước từ lâu đã nổi danh là vùng đất trù phú với những sản vật phong phú, từ cá đồng, tôm sông cho đến các loại rau mọc tự nhiên trong mùa nước nổi. Ẩm thực nơi đây gắn liền với thiên nhiên, với những thứ tưởng chừng như dân dã, hoang dại nhưng lại níu chân biết bao người xa xứ. Một trong những loại rau mang đậm bản sắc ấy chính là rau dừa nước, thứ rau tưởng chỉ có ở thời nghèo khó nay đã thành đặc sản được người thành phố, các nhà hàng đặc sản “săn lùng”.
Rau dừa nước là một loại cây thân thảo, mọc hoang ven các triền đê, bờ ruộng hay những vùng nước ngập. Loài cây này có nhiều tên gọi khác nhau tùy theo vùng miền: người miền Tây gọi là rau dừa trâu, rau dừa cơm; người dân tộc Thái gọi là co nha pót; còn trong dân gian có nơi gọi là thủy long, du long thái...
Cây có thân rỗng, mềm, chia thành từng đốt, mỗi đốt đều có rễ mọc ra và được bao quanh bởi những phao trắng, mềm, xốp giúp nổi lềnh bềnh trên mặt nước. Lá cây hình bầu dục, cuống dẹt, đầu tù. Vào mùa hè hoặc mùa nước nổi, cả thân cây nổi trên mặt nước, xanh mướt.
Mặc dù xuất hiện ở cả ba miền, nhưng rau dừa nước phát triển mạnh nhất ở miền Tây Nam Bộ. Thời trước, người dân còn hái về làm thức ăn cho lợn, gà, nhưng trong những giai đoạn khó khăn, rau dừa lại là món ăn cứu đói cho bao gia đình nghèo. Từ đó, nó dần dần gắn bó với bữa cơm quê, trở thành một phần ký ức tuổi thơ không thể nào quên của nhiều người miền Tây.
Anh Linh (ở An Giang) kể: “Hồi nhỏ, rau dừa mọc đầy ruộng, đứa nào đi mò cua, bắt cá cũng phải lội qua những bụi rau dừa. Có thời điểm rau mọc nhiều quá, người ta còn bảo là phá lúa, phá mùa màng. Vậy mà cũng chính rau đó lại là món ăn nuôi sống không biết bao nhiêu người. Rau dừa luộc chấm mắm cá linh kho, hay rau dừa nấu với mắm kho… ngon đến mức nhớ mãi cả đời".
Theo anh Linh, rau dừa có hai loại: rau dừa trâu và rau dừa cơm, đọt non của cả hai đều có thể ăn được. Rau dừa trâu thường to, mập hơn nhưng có vị hơi nhẩn đắng, còn rau dừa cơm thì mềm và ngọt hơn. Dù là loại nào thì cả hai đều có tính mát, thanh nhiệt, rất tốt cho sức khỏe.
Rau dừa nước có thể chế biến thành nhiều món ăn hấp dẫn: luộc, xào tỏi, làm gỏi trộn với tôm thịt, nấu canh chua cá linh, cá rô, nhúng lẩu, nấu mắm kho… Trong đó, món gỏi rau dừa tươi trộn với nước mắm me, đậu phộng rang và chút rau thơm dân dã, hay món rau dừa nấu mắm cá linh với vị mặn mòi của mắm hòa quyện cùng vị nhẫn nhẫn, giòn giòn của rau… đều là những hương vị đặc trưng không thể lẫn với bất kỳ loại rau nào khác.
Dù từng bị coi là rau dại, rau nhà nghèo, nhưng hiện nay rau dừa nước đã “lên đời” khi xuất hiện tại các nhà hàng đặc sản, quán ăn miền Tây giữa lòng Sài Gòn hay Hà Nội. Rau dừa tươi, rau dừa khô đều được bán trên chợ mạng, sàn thương mại điện tử với mức giá khá cao, lên tới 90.000 đồng/kg.
Tuy nhiên, do rau dừa nước dễ héo, giập, không bảo quản được lâu nên nguồn cung khá hạn chế. Hầu hết các cửa hàng chỉ nhập theo đơn đặt trước, số lượng nhỏ lẻ theo mùa.