Bạn có từng để ý rằng người yêu hiện tại (hoặc cũ) của mình có nét gì đó khiến bạn liên tưởng đến cha hoặc mẹ? Từ cách họ nói chuyện, phản ứng khi giận dữ, đến kiểu chăm sóc bạn? Điều này không phải ngẫu nhiên, mà là kết quả của những tác động tâm lý sâu xa từ thời thơ ấu.

Không ít người giật mình nhận ra, bạn đời của mình có những điểm rất giống với cha hoặc mẹ cả tốt lẫn xấu. Hiện tượng này xuất phát từ sự gắn bó, mô hình hóa hành vi và những tổn thương chưa được chữa lành từ thuở nhỏ.

Vì sao bạn luôn bị thu hút bởi người giống cha/mẹ?

Cơ chế in dấu từ thời thơ ấu

Tâm lý học gọi đây là quá trình "imprinting" khi chúng ta còn nhỏ, hình ảnh người thân thiết đầu tiên (thường là cha hoặc mẹ) in sâu vào tiềm thức và trở thành mẫu hình yêu thương. Lớn lên, bộ não vô thức của chúng ta có xu hướng tìm kiếm những người mang lại cảm giác quen thuộc ấy, kể cả khi họ không thực sự phù hợp.

Sự quen thuộc tạo cảm giác an toàn

Bộ não con người có xu hướng yêu thích những gì quen thuộc. Nếu bạn lớn lên với một người cha nghiêm khắc nhưng luôn đúng giờ, hay một người mẹ hay lo lắng nhưng quan tâm đến từng chi tiết nhỏ, bạn sẽ có xu hướng bị thu hút bởi người mang những đặc điểm tương tự. Điều đó khiến bạn cảm thấy như đang "ở nhà".

Tìm kiếm sự chữa lành từ quá khứ

Nhiều người vô thức tìm kiếm bạn đời giống cha hoặc mẹ để sửa chữa những tổn thương thời thơ ấu. Ví dụ, nếu bạn từng có một người cha lạnh lùng, bạn có thể bị cuốn hút bởi mẫu người khó gần, hy vọng rằng lần này mình có thể khiến họ yêu thương, quan tâm – điều mà bạn từng khao khát ở cha mẹ.

Mô hình hóa tình cảm

Cách cha mẹ yêu nhau (hoặc mâu thuẫn) sẽ vô tình trở thành mẫu hình tình yêu trong tâm trí trẻ nhỏ. Nếu bạn chứng kiến một người mẹ cam chịu trong hôn nhân, bạn có thể lớn lên với xu hướng yêu người gia trưởng mà không nhận ra. Nếu cha mẹ có mối quan hệ gắn bó, bạn có xu hướng tìm kiếm điều tương tự.

Tâm lý phân tâm: Vì sao ta yêu người giống cha mẹ?

Theo học thuyết của Freud – một nhà phân tâm học nổi tiếng, trẻ nhỏ thường có xu hướng gắn bó sâu sắc với cha hoặc mẹ khác giới. Mối liên kết này in sâu vào tiềm thức và khi lớn lên, ta dễ bị thu hút bởi người có nét giống cha mẹ từ tính cách, cách yêu thương đến cách thể hiện cảm xúc. Dù gây tranh cãi, nhưng nhiều chuyên gia cho rằng đây là phản ứng vô thức từ những cảm xúc tuổi thơ chưa được giải tỏa.

Tuy vậy, việc bị thu hút bởi người giống cha mẹ không phải lúc nào cũng tích cực. Nếu cha mẹ bạn từng có hành vi độc hại như kiểm soát, lạnh lùng, bạo lực… việc chọn người giống như vậy có thể khiến bạn lặp lại vòng xoáy tổn thương. Vì vậy, nhận thức rõ điều này là bước đầu để thay đổi mô thức yêu đương.

Làm gì khi bạn nhận ra điều này?

Tự quan sát chính mình: Viết ra những đặc điểm bạn bị thu hút và xem có điểm nào giống cha mẹ.

Làm việc với chuyên gia tâm lý: Đôi khi cần sự giúp đỡ để gỡ rối các mối liên kết vô thức.

Chữa lành đứa trẻ bên trong: Khi bạn học cách yêu thương bản thân, bạn sẽ không còn cần tìm tình yêu để bù đắp tổn thương cũ.

Chọn lựa tỉnh táo: Nhận ra rằng tình yêu là sự lựa chọn có ý thức, không chỉ là sự cuốn hút bản năng.

Chúng ta thường yêu người giống cha hoặc mẹ không phải vì sự trùng hợp ngẫu nhiên, mà do những dấu ấn tâm lý sâu sắc. Điều này không xấu, nhưng cần được nhận diện để ta yêu một cách lành mạnh, thay vì vô thức lặp lại những mô hình cũ. Bởi tình yêu trưởng thành bắt đầu từ sự hiểu mình.