Hành vi “phù phép” dầu chăn nuôi thành dầu ăn phục vụ người tiêu dùng của Công ty Nhật Minh Food khiến dư luận phẫn nộ, giới chuyên môn cảnh báo ở mức độ nghiêm trọng. Không chỉ vi phạm quy định về an toàn thực phẩm, vụ việc còn mang đầy đủ yếu tố cấu thành tội hình sự.

Lừa đảo có tính tổ chức?

Công an tỉnh Hưng Yên đã công bố kết quả điều tra bước đầu về đường dây buôn lậu, sản xuất và buôn bán hàng giả là dầu thực vật, một trong những vụ án gian lận thương mại và an toàn thực phẩm nghiêm trọng, có tổ chức chặt chẽ và quy mô lớn từ trước đến nay.

Theo thông tin từ cơ quan công an, ba đối tượng cầm đầu đường dây này gồm: Đỗ Thị Ngọc Mai (42 tuổi, trú tại TP Long Xuyên, An Giang), Nguyễn Trọng Năng (51 tuổi, trú tại Hoài Đức, Hà Nội) và Đặng Thị Phương (38 tuổi, trú tại Mỹ Hào, Hưng Yên). Các đối tượng này đã thành lập nhiều công ty “bình phong” trên khắp cả nước để nhập khẩu, pha trộn và phân phối dầu thực vật kém chất lượng, trá hình dưới dạng dầu ăn phục vụ người tiêu dùng.

Điều tra cho thấy, Đỗ Thị Ngọc Mai một mình đứng sau 7 công ty, gồm cả Công ty TNHH Thương mại Xuất nhập khẩu An Hưng Phước và nhiều công ty khác do người thân đứng tên, nhằm hợp pháp hóa việc nhập khẩu dầu thực vật vốn chỉ được phép dùng làm thức ăn chăn nuôi – mặt hàng không chịu thuế VAT – rồi bán lại cho các đơn vị đóng chai thành dầu ăn bán cho người tiêu dùng. Hành vi này vừa trốn thuế vừa đe dọa nghiêm trọng sức khỏe cộng đồng.

Nguyễn Trọng Năng cũng lập ra hai công ty với phương thức tương tự, thu mua, nhập khẩu số lượng lớn dầu thực vật gắn mác nguyên liệu sản xuất thức ăn chăn nuôi rồi tuồn ra thị trường tiêu dùng dưới dạng dầu ăn. Tổng sản lượng dầu mà Năng bán ra thị trường lên tới hàng nghìn tấn, trải rộng khắp các tỉnh, thành phố.

Nghiêm trọng hơn, Đặng Thị Phương, Giám đốc điều hành Công ty TNHH Sản xuất và Xuất nhập khẩu Nhật Minh Food, trực tiếp sản xuất dầu thực vật mang nhãn hiệu Ofood. Để tối đa lợi nhuận, Phương đã thành lập thêm một công ty “vệ tinh” chuyên nhập khẩu dầu dùng cho chăn nuôi rồi sử dụng số dầu này đóng chai, dán nhãn dầu ăn bán ra thị trường. Ngoài ra, Phương còn thu mua dầu bẩn từ Mai và Năng để hợp thức hóa nguồn hàng.

Đáng chú ý, sản phẩm Ofood được công bố có bổ sung Vitamin A, yếu tố thu hút người tiêu dùng nhưng kết quả kiểm nghiệm cho thấy hoàn toàn không đạt chuẩn, thậm chí nhiều lô hàng không có Vitamin A như công bố. Về bản chất, đây vẫn chỉ là dầu công nghiệp dành cho gia súc, gia cầm, tuyệt đối không đủ điều kiện làm thực phẩm cho người.

Cơ quan chức năng đã tiến hành khám xét khẩn cấp gần 20 công ty, đại lý, thu giữ hơn 1.000 tấn dầu thực vật nghi nhập lậu, 50 tấn dầu Ofood cùng nhiều máy móc, tem nhãn, giấy tờ liên quan đến hành vi sản xuất và tiêu thụ hàng giả.

Hành vi của nhóm đối tượng này đã cấu thành tội Buôn lậu và Sản xuất, buôn bán hàng giả là lương thực, thực phẩm, phụ gia thực phẩm, đe dọa trực tiếp đến sức khỏe của hàng triệu người tiêu dùng trên cả nước. Từ đầu năm 2022 đến tháng 5/2025, riêng Công ty Nhật Minh Food đã đưa ra thị trường hàng chục nghìn tấn dầu giả dưới nhãn hiệu Ofood Cooking Oil, Dầu đậu nành Ofood, được phân phối rộng khắp nhiều tỉnh thành.

Công an tỉnh Hưng Yên đã khởi tố vụ án, bắt tạm giam Đặng Thị Phương, Nguyễn Trọng Năng và tạm giữ Đỗ Thị Ngọc Mai. Đồng thời, cơ quan điều tra tiếp tục mở rộng vụ án để làm rõ trách nhiệm của các doanh nghiệp, đại lý, đối tượng liên quan, xử lý nghiêm minh theo quy định pháp luật.

Án hình sự nào cho dàn “đầu sỏ” Nhật Minh Food?

Trao đổi với PV Khoa học và Đời sống/ Báo Tri thức và Cuộc sống, luật sư Nguyễn Minh Trí (Đoàn Luật sư TP Hà Nội) khẳng định: “Đây không còn là vi phạm hành chính đơn lẻ mà là sai phạm có tổ chức, có chủ đích, mang tính hệ thống và nhằm trục lợi từ việc đầu độc cộng đồng. Hành vi này có đầy đủ yếu tố cấu thành tội ‘Sản xuất, buôn bán hàng giả là thực phẩm’ theo Điều 193 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi, bổ sung 2017)”.

Cụ thể, theo Khoản 4, Điều 193, người nào sản xuất, buôn bán thực phẩm giả gây tổn hại nghiêm trọng đến sức khỏe nhiều người; Gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng; Có tổ chức, với quy mô lớn… sẽ bị phạt tù từ 15 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân, kèm theo hình phạt bổ sung như phạt tiền đến 100 triệu đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, đình chỉ kinh doanh vĩnh viễn.

“Nếu xác định được rằng dầu chăn nuôi này có chứa các chất độc hại như PAHs, kim loại nặng, tạp chất tái chế… và đã gây ảnh hưởng tới sức khỏe người dân, thậm chí gây tử vong, thì mức cao nhất là tù chung thân”, luật sư Trí nhấn mạnh.

Với hành vi "hô biến" dầu ăn chăn nuôi thành dầu ăn cho người để tiêu thụ trên thị trường, những cá nhân đứng đầu Nhật Minh Food có dấu hiệu vi phạm nghiêm trọng các quy định về an toàn thực phẩm. Theo luật sư Nguyễn Minh Trí đây không chỉ là hành vi gian lận thương mại mà còn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 317 Bộ luật Hình sự 2015 (sửa đổi 2017) về “Tội vi phạm quy định về an toàn thực phẩm”, với khung hình phạt cao nhất lên đến 20 năm tù nếu gây hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe người tiêu dùng.

Luật sư Trí chỉ rõ thêm, một số tội danh khác có thể được xem xét đồng thời trong vụ án này gồm: Tội “Vi phạm quy định về an toàn thực phẩm” (Điều 317 BLHS). Nếu hậu quả thực tế xảy ra với người tiêu dùng như bị ngộ độc, tổn hại sức khỏe – thì cá nhân và doanh nghiệp vi phạm có thể bị xử lý với mức án từ 1 đến 20 năm tù, tùy theo mức độ tổn hại.

Ngoài ra, có thể xem xét tội “Lừa dối khách hàng” (Điều 198 BLHS). Cố tình ghi nhãn sai sự thật, công bố có vitamin A trong khi không có, lừa dối người tiêu dùng để thu lợi bất chính – đây là hành vi gian dối trong kinh doanh, có thể bị phạt tù đến 5 năm.

Nếu có dấu hiệu làm giả giấy công bố chất lượng, giả mạo hồ sơ nhập khẩu để qua mặt cơ quan chức năng, người vi phạm có thể bị xử lý thêm về tội “Sử dụng tài liệu giả của cơ quan, tổ chức” (Điều 341 BLHS).

“Việc xử lý cần toàn diện, không thể chỉ dừng ở một tội danh chính. Các hành vi cấu thành tội độc lập phải được tách riêng để xử lý đúng người, đúng tội, đúng mức độ”. luật sư Trí nói.

Cũng theo luật sư Nguyễn Minh Trí, quy định hiện hành, trách nhiệm hình sự không chỉ dừng lại ở pháp nhân thương mại, mà sẽ truy cứu trực tiếp đối với người đứng đầu doanh nghiệp (Tổng Giám đốc, Giám đốc sản xuất…) nếu có vai trò ra quyết định hoặc tổ chức thực hiện, cụ thể như sau: Người ký hồ sơ công bố chất lượng sản phẩm (nếu biết rõ nội dung sai sự thật mà vẫn ký, vẫn công bố). Các nhân viên liên quan đến quy trình nhập khẩu, sản xuất, kiểm soát chất lượng nếu có dấu hiệu tiếp tay, hợp thức hóa sai phạm.

“Không thể có chuyện đường ống ngầm dẫn dầu chăn nuôi vào hệ thống sản xuất mà chỉ một cá nhân biết. Đây là hành vi có tổ chức, có sự tham gia của nhiều bộ phận, cần được bóc tách rõ vai trò của từng người để xử lý hình sự đúng quy định”. luật sư Trí phân tích.

“Phải khởi tố vụ án, điều tra mở rộng, truy cứu hình sự đến cùng và tuyên án nghiêm minh, kể cả hình phạt cao nhất nếu đủ yếu tố. Bởi nếu không, sẽ chẳng có gì ngăn chặn những vụ việc tương tự trong tương lai”, luật sư Nguyễn Minh Trí kết luận.