Trong chiều sâu phức tạp của lịch sử Nhật Bản, giữa những trang sử được tô đậm nét bởi các kiếm sĩ samurai, võ sĩ đạo và shogun, tồn tại một dòng chảy ngầm ít được chính sử ghi lại nhưng lại có ảnh hưởng lâu dài đến cả xã hội và văn hóa đại chúng: Sự hình thành của yakuza. Tổ chức tội phạm này không bỗng dưng xuất hiện như một lực lượng hắc ám, mà từng là một phần của cơ cấu xã hội dưới thời phong kiến. Nguồn gốc của yakuza bắt đầu từ hai nhóm người nằm ngoài hệ thống đẳng cấp truyền thống: Tekiya – những người bán hàng rong, và bakuto – những tay đánh bạc chuyên nghiệp.
Ngược dòng thời gian, vào thời kỳ Edo (1603–1868), Nhật Bản là một quốc gia tương đối ổn định dưới sự kiểm soát của Mạc phủ Tokugawa. Tuy nhiên, trong một xã hội bị phân tầng nghiêm ngặt, nơi các samurai, nông dân, thợ thủ công và thương nhân đều có địa vị rõ ràng, thì những người sống ngoài lề như tekiya và bakuto lại không được công nhận chính thức. Tekiya là những người bán hàng rong tại các hội chợ, đền chùa hoặc sự kiện lễ hội. Họ không chỉ bán hàng hóa mà còn tổ chức hoạt động chợ tạm, thuê bảo vệ, canh giữ an ninh khu vực buôn bán. Theo thời gian, những người đứng đầu các nhóm tekiya dần trở thành oyabun – tức “cha nuôi” – của các nhóm thương nhân không chính thức, điều hành hoạt động theo kiểu bán hợp pháp, đồng thời thu tiền bảo kê và giữ trật tự chợ phiên. Đó là những bước đi đầu tiên trong việc xây dựng cấu trúc gia đình kiểu yakuza sau này.
Yakuza là tổ chức tội phạm có lịch sử lâu đời của Nhật Bản. Ảnh: Highsnobiety.
Trái ngược với tekiya, nhóm bakuto hoạt động hoàn toàn trong thế giới ngầm. Họ là những kẻ chuyên tổ chức sòng bạc lưu động tại các vùng quê hoặc nơi hẻo lánh, đánh bạc bằng tiền mặt, vật phẩm hoặc thậm chí là gạo. Bakuto thường bị coi là tầng lớp thấp nhất trong xã hội, gần như tội phạm, và không được bất kỳ giai cấp nào kính trọng. Tuy nhiên, điểm đặc biệt của bakuto là sự phát triển các biểu tượng và nghi thức riêng, từ hình xăm toàn thân (irezumi), nghi lễ trung thành, cho đến nghi thức cắt ngón tay (yubitsume) – những đặc điểm mà về sau yakuza thừa hưởng gần như nguyên vẹn. Dù hoạt động ngoài vòng pháp luật, nhiều nhóm bakuto lại có mối liên hệ chặt chẽ với chính quyền địa phương hoặc các lãnh chúa, được thuê làm tay sai, người thu thuế, hoặc giữ trật tự tại những nơi chính quyền không muốn trực tiếp can dự.
Khi Nhật Bản bước vào thời kỳ hiện đại hóa dưới triều đại Minh Trị (1868–1912), xã hội phong kiến sụp đổ và cấu trúc cũ tan rã, nhưng các nhóm tekiya và bakuto không biến mất. Trái lại, họ thích nghi và hợp nhất, dần dần hình thành nên các gia đình yakuza hiện đại, đặc biệt là ở các thành phố lớn như Tokyo, Osaka và Kobe. Tên gọi “yakuza” xuất phát từ một ván bài oicho-kabu, trong đó ba lá bài 8–9–3 (ya–ku–za) được xem là điểm thấp nhất – 20 điểm – tượng trưng cho vô dụng, kẻ ngoài lề xã hội. Nhưng chính cái tên ấy lại trở thành một danh hiệu tự nhận đầy kiêu hãnh trong thế giới ngầm, phản ánh nguồn gốc “phi chính thống” và khát khao xây dựng luật lệ riêng.
Trong suốt thế kỷ 20, đặc biệt là sau Thế chiến II, yakuza phát triển mạnh mẽ nhờ tình trạng hỗn loạn, kinh tế chợ đen và nhu cầu bảo kê trong giai đoạn tái thiết. Từ những nhóm nhỏ lẻ, yakuza trở thành các tổ chức quy mô quốc gia với hệ thống điều hành chặt chẽ, cấu trúc ba tầng, hàng trăm chi nhánh và bị cáo buộc có ảnh hưởng đến một số lĩnh vực nhạy cảm, bao gồm cả chính trị.. Các băng lớn như Yamaguchi-gumi, Sumiyoshi-kai và Inagawa-kai kiểm soát hàng chục nghìn thành viên, có văn phòng công khai, danh thiếp riêng và thậm chí có quy chế nội bộ như một công ty hợp pháp.
Tuy nhiên, sự phát triển này không phải lúc nào cũng thuận lợi. Từ thập niên 1990 trở đi, chính phủ Nhật Bản siết chặt luật pháp, ban hành các đạo luật chống yakuza , phong tỏa tài sản và hạn chế yakuza tiếp cận hệ thống ngân hàng. Điều này buộc yakuza phải thay đổi: Hoạt động ngày càng bí mật, chuyển hướng sang tội phạm tài chính, công nghệ cao hoặc núp bóng doanh nghiệp. Dù sức mạnh công khai đã suy giảm, nhưng ảnh hưởng ngầm của họ vẫn hiện diện trong nhiều lĩnh vực nhạy cảm.
Từ những gánh hàng rong trong lễ hội vùng quê cho đến các phi vụ tài chính đen trên phố tài chính Tokyo, từ một nhóm đánh bạc lang thang đến những đế chế tội phạm vận hành như tập đoàn, lịch sử yakuza là một hành trình chuyển hóa phức tạp. Và trong mắt một số người Nhật, dù mang nhiều mặt tối, yakuza được xem như một mặt tối phản chiếu phần sâu kín trong xã hội Nhật – nơi trật tự luôn song hành với hỗn loạn.
