Vào sáng ngày 10/2/1986, tại thành phố Palermo – trái tim đầy ám ảnh của đảo Sicilia, đất nước Italia bước vào một cuộc chiến lịch sử không phải trên chiến trường, mà trong phòng xử án được xây dựng đặc biệt như một pháo đài: “Maxi Trial” – vụ xét xử mafia lớn nhất từ trước đến nay ở đất nước hình chiếc ủng. Đó không chỉ là một phiên tòa, mà là lời tuyên chiến táo bạo của nhà nước Italia chống lại một thế giới ngầm từng len lỏi và ảnh hưởng đến xã hội Italia trong gần một thế kỷ – Cosa Nostra, tổ chức mafia hùng mạnh và tàn bạo bậc nhất thế giới.
Cuộc chiến pháp lý này là kết quả của hơn một thập kỷ điều tra không ngừng nghỉ của một nhóm công tố viên quả cảm, đứng đầu là hai vị thẩm phán huyền thoại: Giovanni Falcone và Paolo Borsellino. Từ cuối thập niên 1970, Falcone đã âm thầm thu thập chứng cứ, đối chiếu các vụ án rải rác khắp Sicilia và lật mở cấu trúc thật sự của mafia – vốn được che đậy bằng một mạng lưới im lặng, sự bảo vệ chính trị và khủng bố tinh thần. Nhưng chính bước ngoặt mang tên Tommaso Buscetta – một “người trong cuộc” của Cosa Nostra bị bắt ở Brazil và dẫn độ về Italia – đã làm thay đổi toàn bộ cục diện. Buscetta quyết định phá bỏ luật im lặng (omertà) và trở thành pentiti - kẻ phản bội đầu tiên tiết lộ cấu trúc ba cấp của mafia, chỉ đích danh hàng trăm tên tuổi từ các ông trùm hàng đầu đến các tay súng đường phố. Đó là điều chưa từng xảy ra trong lịch sử.
Bên trong phòng xử án của phiên tòa Maxi Trial năm 1986. Ảnh: Wikipedia.
Nhằm đảm bảo an toàn và kiểm soát tuyệt đối, nhà chức trách Italia đã xây dựng một phòng xử án bọc thép khổng lồ ngay trong sân nhà tù Ucciardone ở Palermo. Hơn 400 bị cáo bị đưa ra xét xử – bao gồm các ông trùm khét tiếng như Salvatore "Toto" Riina, Giuseppe Lucchese, Bernardo Brusca – bị cáo buộc phạm hàng loạt tội danh: Giết người, buôn ma túy, tống tiền, rửa tiền và tham nhũng quy mô lớn. Các bị cáo bị giam trong lồng kính chống đạn, trong khi các nhân chứng, công tố viên và thẩm phán được bảo vệ nghiêm ngặt bởi hàng trăm cảnh sát vũ trang. Tòa án vận hành như một cỗ máy chiến tranh, kéo dài suốt 22 tháng, thẩm vấn hơn 1.000 nhân chứng, công bố hàng chục nghìn trang tài liệu – một chiến dịch pháp lý chưa từng có trong lịch sử hiện đại của châu Âu.
Tại đây, lần đầu tiên trong lịch sử Italia, cơ quan công quyền không chỉ truy tố từng cá nhân, mà công nhận Cosa Nostra là một tổ chức tội phạm có tổ chức và cấu trúc rõ ràng. Đây là bước ngoặt về pháp lý, mở đường cho các phiên tòa sau này có thể nhắm thẳng vào toàn bộ tổ chức chứ không chỉ từng vụ án lẻ tẻ. Đến tháng 12/1987, bản án cuối cùng được tuyên: 344 trong số 475 bị cáo bị kết án, trong đó có 19 án chung thân, hàng trăm bản án tù dài hàng thập kỷ, tổng cộng lên đến hơn 2.600 năm tù giam – một thắng lợi vang dội cho nhà nước pháp quyền Italia.
Nhưng chiến thắng ấy không đến mà không có cái giá phải trả. Chỉ vài năm sau khi Maxi Trial kết thúc, những nhân vật làm nên phiên tòa ấy đã mất đi mạng sống của mình. Năm 1992, Giovanni Falcone bị ám sát bằng bom trên xa lộ gần Palermo. Chỉ vài tuần sau, Paolo Borsellino cũng bị sát hại cùng năm vệ sĩ trong một vụ nổ xe tại chính quê nhà ông. Cái chết của hai người hùng chống mafia làm chấn động Italia, nhưng cũng đánh thức một làn sóng phản kháng xã hội mạnh mẽ chưa từng có – nơi hàng triệu người dân, lần đầu tiên, công khai đứng về phía công lý thay vì cúi đầu trước bóng ma của thế lực mafia.
Maxi Trial không diệt trừ được Cosa Nostra, nhưng nó mở toang cánh cửa đen tối của thế giới ngầm, vạch mặt một số chính trị gia, doanh nhân và cá nhân trong bộ máy công quyền có dấu hiệu liên kết với mafia. Phiên tòa đặc biệt này khiến cả thế giới phải nhìn nhận rằng tội phạm có tổ chức không chỉ tồn tại trong bóng tối mà đôi khi đứng ngay trong các phòng họp, hội đồng thành phố và phòng nghị viện. Và quan trọng nhất, nó gieo vào xã hội Italia một hạt giống hy vọng – rằng mafia không bất khả chiến bại, và công lý, dù nhỏ bé và mong manh, vẫn có thể đâm xuyên bóng tối nếu có đủ dũng khí và sự kiên định.
Hơn ba thập kỷ sau, Maxi Trial vẫn là biểu tượng lớn nhất trong cuộc chiến pháp lý chống lại tội phạm có tổ chức ở châu Âu – một trận chiến mà vũ khí là niềm tin, mạng sống và sự thật. Những tiếng nói của Falcone, Borsellino và hàng trăm nạn nhân khác vẫn vọng lại trong tâm trí người Italia mỗi khi nhắc đến hai từ “Cosa Nostra” – không còn như một thế lực bất khả xâm phạm, mà như một bóng ma đã bị gọi tên trước tòa công lý.
