Xuất bản lần đầu năm 1965 với tựa gốc Harriet the Spy, cuốn tiểu thuyết thiếu nhi của tác giả Louise Fitzhugh đã trở thành một cột mốc quan trọng trong văn học thiếu nhi hiện đại. Tại Việt Nam, tác phẩm được giới thiệu với độc giả qua bản dịch “Harriet tung hoành”, mang đến hình ảnh một cô bé 11 tuổi thông minh, sắc sảo và đầy cá tính.

Harriet M. Welsch là một cô bé sống tại khu Upper East Side, New York. Với ước mơ trở thành nhà văn và điệp viên, Harriet dành thời gian quan sát những người xung quanh và ghi chép lại mọi thứ vào cuốn sổ tay bí mật của mình. Được sự khuyến khích từ cô bảo mẫu Ole Golly, Harriet xây dựng một "tuyến đường gián điệp" để theo dõi hàng xóm, bạn bè và cả người thân. Tuy nhiên, khi cuốn sổ tay rơi vào tay các bạn cùng lớp, những ghi chép thẳng thắn của Harriet khiến cô phải đối mặt với hậu quả của sự trung thực và học cách đối diện với cảm xúc của người khác.

“Harriet tung hoành” không đơn thuần là một cuốn tiểu thuyết thiếu nhi kể chuyện một cô bé làm gián điệp. Tác phẩm của Louise Fitzhugh mang trong mình giá trị sâu sắc về tâm lý trẻ em, hành trình trưởng thành và những giới hạn của sự trung thực. Qua nhân vật Harriet M. Welsch – một cô bé 11 tuổi thông minh, thẳng thắn và có phần lập dị – tác giả khắc họa một thế giới nội tâm giàu suy tư, nơi trẻ em không chỉ là những người quan sát thế giới người lớn mà còn đang vật lộn để hiểu và hòa nhập với nó.

Giá trị lớn nhất của tác phẩm nằm ở việc dám đặt những câu hỏi gai góc: Khi nào sự trung thực trở thành vũ khí làm tổn thương người khác? Một đứa trẻ cần học cách thành thật đến đâu? Và liệu người lớn có luôn xứng đáng với sự tin tưởng? Harriet ghi chép tất cả vào sổ tay – từ những quan sát sắc bén đến nhận xét phũ phàng. Khi sổ tay bị lộ, cô phải đối mặt với hậu quả, với sự cô lập và phản ứng giận dữ từ bạn bè. Đó là thời điểm Harriet buộc phải học cách chịu trách nhiệm cho lời nói của mình – một bài học mà không phải người lớn nào cũng dám dạy trẻ con.

Ngay từ khi ra mắt, “Harriet tung hoành” đã nhận được nhiều ý kiến trái chiều. Một số trường học và thư viện tại Mỹ từng cấm cuốn sách vì cho rằng nó không phù hợp với trẻ em do nhân vật chính quá già dặn và hành vi không chuẩn mực. Tuy nhiên, theo thời gian, tác phẩm được nhìn nhận lại và đánh giá cao về giá trị giáo dục và nghệ thuật. Năm 2004, chuyên gia sách thiếu nhi Anita Silvey đã chọn “Harriet tung hoành” là một trong 100 cuốn sách hay nhất dành cho độc giả trẻ. Năm 2012, cuốn sách đứng thứ 17 trong danh sách "Top 100 tiểu thuyết dành cho thiếu nhi" do School Library Journal bình chọn.

Sự thành công của Harriet the Spy đã dẫn đến nhiều phiên bản chuyển thể. Năm 1996, Paramount Pictures và Nickelodeon Movies sản xuất bộ phim cùng tên với sự tham gia của Michelle Trachtenberg. Năm 2010, Disney Channel phát hành phiên bản truyền hình Harriet the Spy: Blog Wars. Gần đây nhất, năm 2021, Apple TV+ ra mắt loạt phim hoạt hình dựa trên cuốn sách, với Beanie Feldstein lồng tiếng cho nhân vật Harriet.

Tác giả Louise Fitzhugh sinh năm 1928 tại Memphis, Tennessee, trong một gia đình giàu có nhưng không hạnh phúc do cha mẹ ly hôn. Bà từng theo học hội họa tại Art Students League và Cooper Union, sau đó chuyển sang viết văn. “Harriet tung hoành” là tác phẩm nổi tiếng nhất của bà, được coi là một bước ngoặt trong văn học thiếu nhi với cách tiếp cận thực tế và sâu sắc về tâm lý trẻ em.

“Harriet tung hoành” đã mở rộng không gian tự do tư tưởng cho trẻ em, điều hiếm thấy trong văn học thiếu nhi thập niên 1960. Louise Fitzhugh không tô hồng nhân vật, không làm dịu sự phức tạp của cảm xúc tuổi thơ, mà để Harriet hiện lên sống động, có lỗi, có nổi loạn nhưng vẫn đáng yêu và chân thật. Chính sự dũng cảm này khiến “Harriet tung hoành” trở thành một tác phẩm vượt thời gian, nơi trẻ em được là chính mình và người lớn có dịp lắng nghe tiếng nói sâu thẳm từ ký ức tuổi thơ.