Khi mùa mưa đến, người dân miền Trung hay miền Bắc không chỉ nghe dự báo từ đài mà còn đặt niềm tin vào từng số liệu, từng bản tin từ các chuyên gia khí tượng thủy văn. Trong số những người đứng đằng sau tấm bản đồ mưa lớn, cái tên Giáo sư Trần Thục nổi bật như một người đã dành cả đời cho việc “cân nước mưa, đếm từng hạt mưa, bảo vệ từng làng quê”.

Người kiến tạo kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam

GS.TS Trần Thục là một trong những chuyên gia hàng đầu, để lại dấu ấn đậm nét trong hàng loạt chính sách, chiến lược và văn bản quan trọng của quốc gia. Ông tham gia xây dựng Luật Khí tượng Thủy văn (2015), Luật Bảo vệ môi trường (2014, 2020), Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu (2022), cùng nhiều kế hoạch, quy hoạch và chương trình hành động ứng phó BĐKH và NDC của Việt Nam.

Trong số những công trình nghiên cứu, dự án để lại dấu ấn đậm nét của GS.TS Trần Thục phải kể đến Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu (2008), Kịch bản biến đổi khí hậu cho Việt Nam (2008, 2012 và 2016); Báo cáo đặc biệt của Việt Nam về Quản lý rủi ro thiên tai và hiện tượng cực đoan nhằm thúc đẩy thích ứng với biến đổi khí hậu (2015); Bản đồ hạn hán và mức độ thiếu nước sinh hoạt vùng Nam Trung Bộ và Tây Nguyên (2010)...

Ông tự hào khi dự báo KTTV ngày càng được xã hội tin tưởng và công nhận. “Trình độ của chúng ta đang tiệm cận với thế giới, cần truyền thông để xã hội hiểu rõ năng lực dự báo trong nước”, ông chia sẻ.

Không chỉ dừng ở KTTV, GS.TS Trần Thục còn dành nhiều tâm huyết cho thủy văn, thủy lực và tài nguyên nước với các nghiên cứu về dự báo lũ, hạn hán, vận hành hồ chứa, tính toán cân bằng nước, thiết kế các công trình phòng chống lũ. Trong lĩnh vực môi trường, ông đi sâu vào chất lượng không khí, chất lượng nước sông, cửa sông ven biển, phục vụ quy hoạch và kiểm soát ô nhiễm.

Từ sau năm 2005, nhận thức rõ tác động của BĐKH, ông tập trung nghiên cứu đánh giá ảnh hưởng của khí hậu đến tự nhiên và các ngành kinh tế – xã hội, qua đó đề xuất giải pháp thích ứng và giảm nhẹ. Thành quả đó giúp ông liên tiếp được Bộ Tài nguyên và Môi trường tin tưởng giao chủ trì những nhiệm vụ trọng yếu như xây dựng kịch bản BĐKH, chương trình quốc gia và kế hoạch hành động ứng phó với BĐKH.

GS.TS Trần Thục luôn thể hiện tầm nhìn và sự nhạy bén công nghệ thông qua những đề xuất chiến lược. Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của việc ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong dự báo khí tượng thủy văn. “Hãy để máy tính tổng hợp kinh nghiệm của con người và hỗ trợ đưa ra tư vấn cho dự báo,” ông nói.

Ông cho rằng để làm được điều này, Việt Nam cần một hạ tầng chuyển đổi số toàn diện: dữ liệu lịch sử về thiên tai, thiết bị tính toán hiện đại và công nghệ phân tích tiên tiến.

Đặc biệt, yếu tố con người vẫn là then chốt. Dù đội ngũ đã được đào tạo về KTTV và hải văn, nhưng nhân lực có kiến thức về AI vẫn còn thiếu, cần được đào tạo để ngành dự báo bước sang kỷ nguyên thông minh hơn.

Khi đã có đam mê, hãy kiên định theo đuổi

GS.TS Trần Thục, sinh năm 1954 tại xã Hành Đức, huyện Nghĩa Hành, Quảng Ngãi, hiện là một trong những chuyên gia hàng đầu về khí tượng thủy văn và môi trường. Sau khi tốt nghiệp trung học, ông theo học ngành Thủy văn – Môi trường (Thủy lợi) và năm 1991 nhận bằng Tiến sĩ tại Học viện Công nghệ Châu Á (AIT), Thái Lan.

Trở về Việt Nam, ông tham gia giảng dạy và nghiên cứu tại Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Môi trường, trải qua nhiều vị trí từ nghiên cứu viên, nghiên cứu viên cao cấp đến Viện trưởng và các chức vụ lãnh đạo quan trọng khác.

Với hơn 40 năm gắn bó cùng khí tượng thủy văn và nghiên cứu biến đổi khí hậu, GS.TS Trần Thục được nhìn nhận là một trong những tiếng nói uy tín trong lĩnh vực. Ông quan niệm, khí tượng thủy văn và hải văn không chỉ dừng lại ở việc dự báo, mà còn phải trở thành nguồn cung cấp thông tin và dịch vụ khí hậu phục vụ xã hội. Từ hàng không, hàng hải, xây dựng, năng lượng, dầu khí, du lịch cho đến cả thời trang hay ẩm thực… đều cần dữ liệu khí hậu chính xác.

Điều quan trọng là phải biết chuyển tải số liệu thuần túy thành thông tin có ý nghĩa, rồi nâng tầm thành tri thức phục vụ phát triển. Nhiệm vụ của giới khoa học không chỉ là đo đạc và phân tích, mà còn là biến kết quả nghiên cứu thành sản phẩm, dịch vụ khí hậu thiết thực cho cộng đồng và nền kinh tế.

Ông đồng thời là người truyền cảm hứng cho nhiều thế hệ nhà khoa học trẻ. Theo ông, để thành công cần có đam mê. “Đam mê là điều kiện đầu tiên, không có đam mê thì không làm được gì. Khi đã có đam mê, hãy kiên định theo đuổi nó”, ông chia sẻ.

Ông cũng khuyên các nhà khoa học trẻ đừng bó hẹp mình trong một chuyên ngành, cần mở rộng kiến thức để thích ứng với yêu cầu mới. Như ông, xuất phát từ khí tượng thủy văn, nhưng nhờ tự học thêm về môi trường và biến đổi khí hậu đã có thể đáp ứng công việc.

Chia sẻ về những thành công đạt được trong sự nghiệp, GS.TS Trần Thục cho hay, thành tựu của ông hôm nay không phải là nỗ lực đơn lẻ. Ông tri ân sự tận tâm của những người thầy đi trước, sự trợ giúp vô giá của các đồng nghiệp, và đặc biệt là vai trò của các học trò.Theo ông, học trò chính là những người thầy đặc biệt.

“Không có các học trò, tôi không có nguồn cảm hứng để nghĩ chủ đề giúp họ làm luận án. Rồi chính họ lại là cộng sự quay lại cùng làm việc, còn gì hạnh phúc hơn. Tôi rất tự hào vì học trò của mình đều phát triển về mặt khoa học", ông chia sẻ.