Lốc xoáy hay còn gọi vòi rồng (khi xuất hiện trên biển) là một cột không khí khổng lồ quay với tốc độ cao, kéo dài từ đám mây giông đến mặt đất. Hiện tượng thời tiết này có dạng hình phễu hoặc hình ống. Tùy từng điều kiện mà lốc xoáy có đường kính có thể từ vài chục mét đến hơn 2 km. Ảnh: amnh.org.
Về cơ bản, lốc xoáy là gió nên con người không thể quan sát được bằng mắt thường. Tuy nhiên, trong quá trình hình thành và hoạt động, lốc xoáy xoay với tốc độ rất lớn, cuốn theo bụi, đất, rác và các vật trên mặt đất. Theo đó, chúng xoay theo gió trong cơn lốc giúp chúng ta có thể quan sát được hiện tượng này. Ảnh: Domenichini Giuliano / Shutterstock.
Mặc dù có thời gian tồn tại ngắn, đa số dưới 10 phút nhưng trong một số trường hợp cực đoan thì lốc xoáy có thể kéo dài vài giờ. Những trận lốc xoáy với sức gió vài trăm km/h có thể gây thiệt hại lớn hơn cả những cơn bão mạnh nhất. Ảnh: disasterphilanthropy.org.
Về quá trình hình thành, lốc xoáy là sự kết hợp của nhiều yếu tố khí tượng phức tạp. Chúng thường xuất hiện trong những cơn giông lớn hoặc trong những trận bão mạnh. Ảnh:. Nikolas Noonan on Unsplash.
Điều kiện tiên quyết để hình thành lốc xoáy là sự hiện diện của không khí nóng, ẩm ở tầng thấp và không khí lạnh, khô ở tầng cao trong khí quyển, tạo thành luồng đối lưu. Ảnh: amnh.org.
Tiếp đến, để hình thành lốc xoáy, một yếu tố không thể thiếu là hiện tượng gió đứt (hay còn gọi là gió cắt). Đây là hiện tượng tốc độ hoặc hướng gió thay đổi đột ngột trong một khoảng cách ngắn theo phương ngang hoặc phương thẳng đứng. Ảnh: amnh.org.
Các chuyên gia giải thích gió đứt là hiện tượng mà trong cùng một khu vực nhưng ở các độ cao khác nhau, gió có thể thổi theo các hướng và tốc độ nhanh hoặc chậm khác nhau. Ảnh: amnh.org.
Lớp không khí nóng có xu hướng bốc lên nhanh chóng, trong khi lớp không khí lạnh chìm xuống. Hai lớp không khí này tạo ra sự mất ổn định nghiêm trọng trong bầu khí quyển và kết hợp với gió đứt thổi ngang khiến không khí bắt đầu xoay tròn. Ảnh: amnh.org.
Khi cột không khí trên bị kéo lên bởi luồng đối lưu mạnh trong đám mây giông sẽ khiến chúng bị co lại và quay nhanh hơn theo định luật bảo toàn mô men động lượng. Ảnh: amnh.org.
Ngoài ra, điều kiện địa hình thuận lợi cũng là yếu tố quan trọng để lốc xoáy hình thành. Những vùng đồng bằng rộng lớn, ít bị cản trở bởi đồi núi thường là nơi lốc xoáy dễ hình thành nhất. Do lốc xoáy hình thành bất ngờ và khó đoán trước nên các chuyên gia có có thể dự đoán thời điểm, vị trí và hướng đi của chúng. Ảnh: John Huntington.
