Năm 1799, phiến đá Rosetta được Pierre Bouchard - học giả, sĩ quan quân đội Pháp phát hiện trong lúc kiểm tra công tác phục dựng pháo đài cổ gần thành phố Rosetta. Cũng trong thời điểm này, quân đội của Napoleon tấn công Ai Cập. Ảnh: Photos.com via Getty Images.
Phiến đá Rosetta cao 112 cm, nặng 760 kg và được khắc nội dung theo 3 hệ thống chữ viết: chữ tượng hình chính thức (hieroglyphic), chữ tượng hình bình dân (demotic) và chữ Hy Lạp. Ảnh: Claire Thorne.
Học giả Bouchard nhanh chóng nhận ra tầm quan trọng của phiến đá Rosetta và suy đoán rằng nội dung văn bản giống hệt nhau dù được viết theo 3 hệ thống chữ viết. Điều này có nghĩa chữ Hy Lạp cổ đại có thể được sử dụng để giải mã 2 loại chữ viết còn lại, vốn đã không thể giải mã trong nhiều thế kỷ. Ảnh: britishmuseum.
Quân đội Ottoman và Anh đã đánh bại lực lượng Pháp. Vào năm 1801, phiến đá Rosetta được người Anh lấy đi và được chuyển đến Bảo tàng Anh. Ảnh: history.com.
Dựa trên dòng chữ Hy Lạp, các học giả nhanh chóng suy luận rằng văn bản khắc trên phiến đá Rosetta là một sắc lệnh hoàng gia từ năm 196 trước Công nguyên. Ảnh: historicaleve.com.
Sắc lệnh được viết để vinh danh pharaoh Ptolemy V Epiphanes vào đúng dịp kỷ niệm 1 năm ngày lên ngôi. Mục đích của sắc lệnh này là khẳng định quyền lực của pharaoh Hy Lạp gốc Macedonia vào thời điểm hỗn loạn. Ảnh: historicaleve.com.
Vào năm 1814, thầy thuốc và nhà vật lý người Anh Thomas Young tuyên bố đã định nghĩa được 218 chữ tượng hình bình dân (demotic) và liên kết chúng với khoảng 200 chữ tượng hình chính thức. Trong đó, ông xác định chính xác các chữ là tên của pharaoh Ptolemy nhờ so sánh với bản tiếng Hy Lạp. Ảnh: Meilan Solly / Photos © The Trustees of the British Museum, Wikimedia Commons under public domain.
Kế thừa thành quả nghiên cứu của những người đi trước, nhà ngôn ngữ học người Pháp Jean-François Champollion tiếp tục giải mã phiến đá Rosetta. Cuối cùng, ông xác định được toàn bộ các biểu tượng của chữ Ai Cập với các chữ Hy Lạp tương đương. Ảnh: Arterra via Getty Images.
Theo đó, ông Champollion (trong ảnh) trở thành nhà Ai Cập học đầu tiên nhận ra người Ai Cập cổ đại không chỉ dùng chữ cái mà còn sử dụng biểu tượng để thể hiện âm tiết và trong một số trường hợp là từ hạn định (ví dụ như này, kia, mọi...). Ảnh: Public domain via Wikimedia Commons.
Ông Champollion cũng phát hiện văn bản dùng chữ tượng hình chính thức trên phiến đá Rosetta là bản dịch từ văn bản tiếng Hy Lạp. Nhờ thành tựu của ông, các chuyên gia, nhà khoa học sau đó đã giải mã được nhiều tài liệu, ghi chép về nền văn minh Ai Cập cổ đại, từ cuộc sống của dân thường cho tới hoàng tộc, tập tục ướp xác... Ảnh: londonchristiantours.com.
