Theo thống kê của Bộ Y tế, cả nước hiện có 16,1 triệu người cao tuổi, chiếm tỷ lệ 16%. Việt Nam hiện là một trong những quốc gia có tốc độ già hóa dân số nhanh nhất châu Á. Tương tự, thời gian chuyển từ giai đoạn dân số vàng sang dân số già ngày càng ngắn hơn so với các quốc gia khác.

73% số lao động độc thân do thu nhập không đảm bảo?

Theo Tổng cục Thống kê, dân số Việt Nam năm 2024 ước đạt 101,3 triệu người. Tổng tỷ suất sinh đạt 1,91 con/phụ nữ, thấp hơn mức sinh thay thế (2,1 con/phụ nữ) và có xu hướng tiếp tục giảm.

Theo khảo sát của Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam thực hiện vào tháng 3-4/2025, 73% số lao động độc thân cho biết nguyên nhân chính khiến họ chưa lập gia đình do thu nhập không đủ đảm bảo cuộc sống.

Hơn 50% người lao động đã lập gia đình không hoặc chưa muốn sinh con hoặc có thêm con vì lý do số tiền kiếm được hàng hàng không đủ trang trải chi phí sinh hoạt.

Nguyên nhân dân số già hóa với tốc độ rất nhanh so với các quốc gia trong khu vực cũng bởi lý do này, dẫn đến tỷ lệ sinh so với tỷ lệ người cao tuổi ngày càng nới rộng. Đồng bằng sông Cửu Long cũng như Đồng bằng sông Hồng là hai vùng có chỉ số già hóa cao nhất cả nước, tương ứng tỷ lệ 76,8% với 70,6%.

Hai thành phố lớn nhất cả nước là TP Hồ Chí Minh cùng thủ đô Hà Nội dẫn đầu danh sách những địa phương dân số già chiếm tỷ lệ nhiều nhất, cũng là hai nơi cuộc sống của người lao động ngày càng eo hẹp hơn, do giá cả tăng nhanh hơn thu nhập thực tế.

Đấy cũng chính là lý do người trẻ không mặn mà với việc sinh hoặc sinh thêm con sau khi lập gia đình, dẫn đến tỷ lệ già hóa dự kiến đến năm 2029 tăng lên mức cứ 6 người lại có 1 người già.

Giải pháp từ các mô hình khuyến sinh

Ông Lê Thanh Dũng, Cục trưởng Cục Dân số nhận định, tỷ lệ giảm sinh tại Việt Nam chưa đến mức báo động nhưng nếu không can thiệp ngay sẽ trở thành một vấn đề quan trọng.

Theo quy định mỗi cặp vợ chồng chỉ sinh từ 1 - 2 con đã áp dụng trong nhiều năm nay. Tuy nhiên, mỗi thời kỳ chính sách dân số lại cần có sự thay đổi phù hợp với thực tế, đến thời điểm này việc xử phạt sinh con thứ 3 do vi phạm quy định về chính sách dân số đã không còn phù hợp.

Ngày 3/6, Ủy ban Thường vụ Quốc hội thông qua Pháp lệnh sửa đổi Điều 10 của Pháp lệnh Dân số và có hiệu lực ngay khi được thông qua. Theo pháp lệnh mới, mỗi cặp vợ chồng, cá nhân được quyết định về thời gian sinh con, số con và khoảng cách giữa các lần sinh con phù hợp với lứa tuổi, tình trạng sức khỏe, điều kiện học tập, lao động, công tác, thu nhập và nuôi dạy con của cá nhân, cặp vợ chồng trên cơ sở bình đẳng.

GS.TS Nguyễn Đình Cử, nguyên Viện trưởng viện dân số và các vấn đề xã hội cho biết, hiện, chúng ta đang làm rất tốt việc miễn học phí cho học sinh nhưng điều đó vẫn chưa đủ bởi việc nuôi dạy một đứa trẻ còn rất nhiều chi phí khác. Nhà nước cần sớm điều chỉnh chính sách, hỗ trợ phụ nữ và các gia đình trẻ nhiều hơn, rút kinh nghiệm của các quốc gia khác, đảm bảo sự hỗ trợ phù hợp nhằm khuyến khích sinh con và nuôi dạy thế hệ tương lai.

Các chuyên gia đánh giá để chính sách khuyến khích sinh con thực sự hiệu quả, cần có cách tiếp cận toàn diện, kết hợp hỗ trợ tài chính, phúc lợi xã hội và cải thiện môi trường lao động. Bên cạnh hỗ trợ tài chính, cần xây dựng môi trường làm việc thân thiện với gia đình như linh hoạt thời gian làm việc, hỗ trợ dịch vụ chăm sóc trẻ em tại nơi làm việc, để phụ nữ có thể cân bằng giữa công việc và trách nhiệm gia đình..., từ đó tạo nền tảng bền vững cho sự phát triển dân số và kinh tế trong tương lai.