Cá bống ở Việt Nam rất đa dạng, có thể kể đến một số loại phổ biến như: cá bống suối (bống đá) sống ở các khe suối trong, thịt thơm săn chắc, được xem là loại ngon và quý nhất; cá bống sông như bống sông Đà, sông Hồng, thường nhỏ, da trơn, dùng kho hoặc chiên giòn; cá bống tượng to nhất, có thể dài tới 40–50 cm, thịt chắc, giá trị kinh tế cao, thường thấy ở vùng sông rạch Nam Bộ; ngoài ra còn có cá bống cát sống ven biển, bống trắng (hay bống dừa) ở kênh rạch miền Tây và bống kèn với màu sắc sặc sỡ.
Cá bống sông Đà là đặc sản nức tiếng của vùng Tây Bắc. Loài cá này tuy nhỏ bé nhưng thịt chắc, thơm, trở thành nguyên liệu chế biến nhiều món ăn dân dã, từng gắn liền với bữa cơm của người dân ven sông.
Theo tìm hiểu, cá bống có thân thon nhỏ, da trơn, màu nâu xám lẫn vàng nhạt, giúp chúng dễ ngụy trang trong dòng nước xanh thẳm. Chúng thường sinh sống ở những đoạn sông có nhiều đá, nước chảy xiết và trong lành. Thức ăn chủ yếu là rong rêu, phù du và sinh vật nhỏ, nhờ vậy thịt cá săn, ít mỡ, thơm ngọt tự nhiên.
Cá bống sông Đà xuất hiện quanh năm nhưng ngon nhất là vào mùa thu – đông, khi nước sông trong vắt, cá nhiều thịt, ít xương dăm và săn chắc hơn. Vào thời điểm này, người dân ven sông thường dùng vó, lưới hoặc cất đăng để bắt cá, bán ra thị trường.
Từ cá bống có thể làm thành nhiều món ăn hấp dẫn như kho rim với tiêu, ớt hoặc tương bần, tạo nên món ăn đậm đà đưa cơm. Ngoài ra, cá còn được chiên giòn ăn cả xương, nấu canh chua hoặc nướng than, mỗi cách chế biến lại đem đến một hương vị riêng. Đặc biệt, món cá bống kho tương trong nồi đất nhỏ lửa được nhiều người xem là tinh hoa ẩm thực Tây Bắc.
Nếu như trước đây cá bống dành cho người nghèo thì giờ đây chúng lên đời thành đặc sản nổi tiếng. Cá bống tươi thường được bán tại các chợ dân sinh và trên chợ mạng với giá từ 120.000 – 200.000 đồng/kg, tùy theo kích cỡ và mùa vụ. Nếu đã qua chế biến thành các món kho, nướng hay đóng hộp, giá có thể lên đến 300.000 đồng/kg.
Nghiên cứu của y học hiện đại cho thấy, cá bống giàu protein, ít chất béo, chứa vitamin B2, D, E, PP và chất khoáng Ca, P, Fe, S, Fe, P, Ca, là thực phẩm rất tốt cho người bị suy nhược cơ thể, chân tay yếu mỏi, ho suyễn, tiêu hóa kém. Nhất là trong cá bống có chứa lượng collagen rất phong phú nên có tác dụng tăng cường sức khỏe và làm đẹp, đặc biệt lý tưởng cho da dẻ của chị em phụ nữ. Ăn cá bống thường xuyên sẽ làm giảm các vấn đề như tóc khô rụng, da khô, đầu có gàu…
Lợi ích của cá bống đối với sức khỏe:
Tăng cường miễn dịch, giúp cơ thể khỏe mạnh
Cá bống giàu protein chất lượng cao, kẽm, sắt và vitamin nhóm B – những dưỡng chất quan trọng trong việc hỗ trợ hệ miễn dịch. Nhờ đó, cơ thể có khả năng tăng sức đề kháng, phục hồi nhanh sau khi ốm và giảm nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là cảm cúm và viêm đường hô hấp.
Tốt cho xương và răng, hỗ trợ phòng ngừa loãng xương
Khi được chế biến giòn và ăn cả xương, cá bống trở thành nguồn cung cấp canxi và phốt pho dồi dào, giúp phát triển và duy trì hệ xương chắc khỏe. Vitamin D có trong cá còn làm tăng hiệu quả hấp thu canxi, đặc biệt cần thiết cho trẻ em đang lớn và người cao tuổi để phòng ngừa loãng xương.
Hỗ trợ chức năng não và tim mạch
Các khoáng chất như magie, kẽm cùng một lượng nhỏ omega-3 trong cá bống có tác dụng cải thiện trí nhớ, hỗ trợ hoạt động của não bộ và duy trì tuần hoàn máu ổn định. Đồng thời, chất béo không bão hòa trong cá giúp kiểm soát cholesterol, ổn định huyết áp và giảm nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
Thân thiện với hệ tiêu hóa
Thịt cá bống mềm, dễ tiêu hóa nên rất phù hợp cho trẻ nhỏ, người cao tuổi hay người mới ốm dậy. Ngoài ra, một số hợp chất tự nhiên trong cá còn có tác dụng chống viêm nhẹ, giúp đường ruột khỏe mạnh và hỗ trợ tiêu hóa tốt hơn.
Tốt cho phụ nữ mang thai và sau sinh
Cá bống là nguồn cung cấp sắt và protein quan trọng, giúp phòng ngừa thiếu máu và tăng cường sức khỏe cho thai phụ. Hàm lượng omega-3 trong cá còn hỗ trợ sự phát triển trí não của thai nhi. Đặc biệt, collagen tự nhiên trong cá bống góp phần cải thiện độ đàn hồi của da và giúp phục hồi mô liên kết sau sinh.