GS.TS Nguyễn Văn Tuấn hiện đang giữ chức Giáo sư Y khoa tại Đại học New South Wales (UNSW), đồng thời là Giáo sư và Giám đốc Trung tâm Công nghệ Y tế thuộc Đại học Kỹ thuật Sydney (UTS). Bên cạnh đó, ông còn kiêm nhiệm vai trò giảng dạy và nghiên cứu trong lĩnh vực dịch tễ học tại Đại học Notre Dame Australia.

Với những đóng góp nổi bật cho khoa học y học, đặc biệt trong nghiên cứu phòng ngừa và điều trị loãng xương, ông đã được Chính phủ Úc trao tặng Huân chương Australia hạng AM (Member of the Order of Australia) vào năm 2022.

Hành trình trở thành nhà khoa học từ nghịch cảnh

GS Nguyễn Văn Tuấn sinh ra ở Kiên Giang, gắn bó với miền Tây sông nước, nhiều kỷ niệm cùng cộng đồng dân tộc Khmer. Thuở nhỏ, cậu bé Tuấn nổi tiếng chữ đẹp, từng được nhờ viết đơn kiện giúp hàng xóm, “giành phần thắng lợi cho dân trong làng” tạo nên tiếng tăm sớm về trí tuệ và công bằng xã hội .

Năm 1982, cậu bé Tuấn rời Việt Nam sang Australia. Khi mới sang Australia, với vốn tiếng Anh hạn hẹp, ông vừa làm đủ thứ nghề để kiếm sống vừa đi học. Thời gian đầu giáo sư Tuấn làm phụ bếp, rồi làm phụ tá trong phòng thí nghiệm sinh học, trong xưởng,…

Trong suốt những năm tháng mưu sinh nơi đất khách, ông vẫn kiên trì theo đuổi việc học bằng cách theo học các lớp ban đêm, hình thức bán thời gian. Gần 5 năm liền, mỗi đêm ông đều trở về nhà lúc 10 hoặc 11 giờ, sau một ngày dài làm việc và học tập không ngơi nghỉ. Động lực duy nhất thúc đẩy ông không ngừng cố gắng chính là mong muốn được học hành đàng hoàng để

thoát cảnh phụ bếp cơ cực, chứ chưa từng dám mơ đến một ngày sẽ trở thành giáo sư đại học.

Vượt lên mọi trở ngại, từ năm 1987 đến 1997, ông lần lượt hoàn thành bằng Thạc sĩ Thống kê tại Đại học Macquarie (Úc), Tiến sĩ Y khoa tại Đại học New South Wales (Úc), và trải qua các chương trình nghiên cứu sau tiến sĩ (postdoctoral) tại Đại học Wright State (Mỹ), Đại học Basel – Trung tâm nghiên cứu lâm sàng Sandoz (Thụy Sĩ) và Bệnh viện St. Thomas (Anh).

Năm 2009, ông được phong chức Giáo sư kiêm nhiệm tại Đại học New South Wales, trong khi vẫn đảm nhiệm vai trò nghiên cứu viên chính tại Viện Nghiên cứu Y khoa Garvan – một trong những tổ chức y học danh tiếng tại Úc. Từ năm 2008 đến 2013, ông còn được bổ nhiệm là Nghiên cứu viên cao cấp của Hội đồng Quốc gia Úc về Nghiên cứu Y khoa và Y tế (NHMRC).

Trong sự nghiệp khoa học, ông đã công bố khoảng 300 công trình nghiên cứu, với khoảng 70% tập trung vào lĩnh vực di truyền học và 30% về dịch tễ học. Hướng nghiên cứu chính của ông bao gồm di truyền học và dịch tễ học về loãng xương, y học cá thể hóa, phát triển các mô hình dự đoán và ứng dụng thống kê Bayes trong y học.

Ngoài chuyên môn y học, ông cũng dành thời gian viết báo, bình luận các vấn đề khoa học, xã hội và văn hóa, với nhiều bài viết được đăng tải trên các tờ báo uy tín tại Việt Nam.

Ngày 26 tháng 1 năm 2022, ông vinh dự được Tổng Toàn quyền Úc – thay mặt Nữ hoàng Elizabeth II – trao tặng Huân chương Australia hạng AM (Member of the Order of Australia), ghi nhận những đóng góp nổi bật trong lĩnh vực nghiên cứu y khoa, đặc biệt là trong phòng chống loãng xương và gãy xương, cũng như những đóng góp cho giáo dục đại học.

Nhà "truyền bá khoa học" tài năng

Trong sự nghiệp khoa học đồ sộ, GS.TS Nguyễn Văn Tuấn còn được biết đến là một "nhà truyền bá khoa học" tài năng, không chỉ thông qua nghiên cứu khô khan mà còn bằng những trang sách và bài viết thu hút độc giả đa tầng, từ chuyên gia đến người bình dân.

Ông là tác giả của hơn 12 đầu sách phổ biến về y khoa, khoa học và phương pháp nghiên cứu, được thị trường trong nước và học thuật quốc tế đón nhận nồng nhiệt . Tiêu biểu là cuốn “Câu chuyện khoa học”, một tuyển tập gồm 26 bài viết kể về hành trình khám phá của những tên tuổi như Darwin, Erdos và các nhà khoa học hiện đại, kết hợp thêm phần 14 bài bàn sâu về các con số, tính toán và logic khoa học đem lại trải nghiệm đọc vừa “khoa học” vừa hấp dẫn như một câu chuyện đời thật.

Trong hai thập kỷ, GS Nguyễn Văn Tuấn cộng tác với nhiều đầu báo uy tín của Việt Nam. Ông chú trọng truyền tải tinh hoa khoa học, đồng thời chỉ ra những sai lầm thường gặp (như đạo văn, chạy theo số lượng bài báo), góp phần nâng cao nhận thức nghiên cứu trong cộng đồng .

Không chỉ viết, GS Tuấn còn là giáo viên phương pháp viết khoa học trong nhiều khóa học tại Việt Nam. Ông dạy học viên cách biến số liệu khô khan thành “câu chuyện” dễ hiểu và hấp dẫn, như bài học đầu tiên của ông đối với nghiên cứu sinh: tiếng Anh bài báo khoa học không phải văn chương, cần chính xác và cô đọng, có "cốt truyện" rõ ràng, tránh sáo mòn .

Ông từng kể lại trải nghiệm: “Bài báo đầu tiên của tôi bị quăng vào thùng rác, rồi bị đánh dấu đỏ khắp nơi… giúp tôi hiểu được phong cách viết khoa học không phải của thơ, mà là câu chuyện có đầu, có đuôi, giàu hình ảnh nhưng vẫn khoa học” . Chính nhờ cách viết kể truyện đầy hiệu quả, các sách và bài của GS Tuấn được nhiều người ví là “gây nghiện”, hấp dẫn độc giả.

Ông không chỉ viết cho đối tượng nghiên cứu, mà còn giúp kiến thức khoa học đến gần cộng đồng – lan tỏa từ sinh viên thạc‑tiến sĩ, bác sĩ, đến những độc giả tò mò về y‑sinh, logic luận lý, và cả thói quen tư duy phản biện. Qua sách và bài báo, ông dần làm giàu "văn hóa khoa học" bằng sự trong sáng, nghiêm khắc với chất lượng và tôn trọng nguồn tin.

Nếu quay về tuổi trẻ, sẽ học thêm nghề… báo

Khi được hỏi về “bí quyết” giúp ông vượt qua những nghịch cảnh trong cuộc sống và học tập, GS Nguyễn Văn Tuấn cho hay, ông chẳng có bí quyết nào đặc biệt. Tất cả, chỉ gói gọn trong sự cố gắng bền bỉ và một quyết tâm học hành nghiêm túc.

“Nếu gọi là có bí quyết, thì có lẽ chính là việc tôi đặt ra mục tiêu rõ ràng, nghiêm túc sử dụng quỹ thời gian mỗi ngày, và lựa chọn được một môi trường học tập phù hợp”, ông chia sẻ.

Thời gian đầu sống tại Úc, ông làm phụ bếp tại Bệnh viện St Vincent’s, nơi ông vẫn gắn bó đến nay. Tại đó, ông gặp rất nhiều đồng nghiệp là những người từng là chuyên gia ở các nước Liên Xô cũ, Đông Âu hay Trung Quốc, nhưng do hoàn cảnh phải làm bếp suốt hàng chục năm. Hình ảnh ấy khiến ông không khỏi trăn trở, và cũng là động lực để ông quyết tâm thoát khỏi cảnh đời lặp lại đó. Lúc ấy, tôi sợ rằng mình cũng sẽ bị cuốn theo guồng quay đó nếu không thay đổi.

Cho đến giờ, ông vẫn luôn làm việc chăm chỉ. Một ngày làm việc của ông thường bắt đầu từ rất sớm, khoảng 6 giờ 30 sáng. Trên đường đi làm bằng xe điện, ông tranh thủ đọc sách, đọc tài liệu nghiên cứu, thậm chí chỉnh sửa các bản thảo bài báo khoa học ngay trên tàu. Mỗi ngày, ông đều lập danh sách công việc cần hoàn thành, và khi đến nơi làm việc, ông làm theo kế hoạch đã định sẵn từ trước đó.

Buổi tối, ông tiếp tục làm việc nhưng chủ yếu là những công việc liên quan đến Việt Nam: trả lời thư từ, giải đáp thắc mắc từ các bạn trẻ, viết bài cho báo chí trong nước, cập nhật trang web cá nhân… Công việc thường kéo dài đến tận 11 giờ 30 đêm.

Ông hài hước gọi lịch trình của mình là “ban ngày làm việc cho Úc và thế giới, ban đêm làm việc cho Việt Nam".

Nhìn lại chặng đường đã qua, ông chia sẻ, nếu được trở về tuổi trẻ, ông sẽ vẫn chọn đi học và theo đuổi ngành Y học, chuyên sâu về lĩnh vực loãng xương và nội tiết, để có thể giúp đỡ nhiều người. Nhưng ông sẽ học thêm làm phóng viên báo chí. “Tôi thích làm phóng viên để được đi đây, đi đó, lắng nghe và suy nghiệm những câu chuyện của thế giới”, ông chia sẻ.

Là người đam mê văn chương, ông cho rằng, văn học nghệ thuật làm cho cuộc sống thêm phong phú. “Albert Einstein từng nói rằng: "Nếu bạn có logic, thì bạn có thể đi từ A đến B nhưng nếu bạn có tưởng tượng, bạn có thể bay bổng bất cứ nơi nào", ông nói.