Ngày 31/5/2025, ngành y tế Việt Nam đau buồn trước tin bác sĩ Trần Thành Trai, một trong những tượng đài của ngoại nhi phía Nam, người đã dành trọn đời mình để chữa lành những nỗi đau thể xác và gieo hy vọng cho hàng vạn trẻ em đã qua đời ở tuổi 88 sau thời gian chống chọi với biến chứng đột quỵ.

Người tiên phong của ngoại nhi Việt Nam

Sinh năm 1937 tại Long An, bác sĩ Trần Thành Trai là học sinh duy nhất của tỉnh thi đậu vào trường Petrus Ký (nay là Trường THPT chuyên Lê Hồng Phong, TP.HCM) năm 1951. Ông tốt nghiệp Đại học Y Sài Gòn năm 1965 và công tác tại Bệnh viện Duy Tân (Đà Nẵng) trong suốt 9 năm, mang cấp bậc thiếu tá y khoa giữa thời chiến.

Tháng 3/1975, ông theo dòng người di tản từ Đà Nẵng vào Sài Gòn, chứng kiến thời khắc lịch sử chuyển mình. Dù có nhiều cơ hội ra nước ngoài, bác sĩ Trần Thành Trai đã lựa chọn ở lại Việt Nam – quyết định xuất phát từ tình thân, tinh thần trách nhiệm và lòng tin vào tương lai dân tộc.

“Tôi có thể đi, nhưng tôi đã chọn ở lại. Quê hương là nơi mình đã sinh ra, nơi có gia đình, đồng nghiệp và bệnh nhân. Nếu ai cũng đi, thì ai sẽ chữa bệnh cho những đứa trẻ nghèo?”.

Sau khi trở lại Sài Gòn, bác sĩ Trần Thành Trai được phân công về công tác tại Bệnh viện Nhi đồng 1 – nơi ông nhanh chóng khẳng định năng lực chuyên môn bằng chính kinh nghiệm và đam mê y học không đổi. Ông giữ nhiều chức vụ quan trọng như Chủ nhiệm khối Ngoại Bệnh viện Nhi đồng 1, Chủ nhiệm Bộ môn Ngoại nhi Trường Đại học Y khoa Phạm Ngọc Thạch và Trưởng phân môn Ngoại nhi Đại học Y Dược TP.HCM. Ông cũng là Chủ tịch đầu tiên của Hội Ngoại nhi TP.HCM.

Tên tuổi ông gắn liền với những dấu mốc của y học TP.HCM. Ông từng là bác sĩ chế độ cũ, quyết tâm ở lại sau ngày đất nước thống nhất năm 1975, tiếp tục công tác và đào tạo thế hệ bác sĩ trẻ. Nhiều ca đại phẫu phức tạp ông cùng êkíp thực hiện thành công, đã góp phần nâng cao vị thế ngành ngoại khoa nhi.

Dấu ấn ca mổ tách cặp song sinh Việt – Đức

Sáng ngày 4/10/1988, tại Bệnh viện Từ Dũ (TP.HCM), một ê-kíp gồm hơn 70 y, bác sĩ đã bước vào ca mổ tách rời cặp song sinh dính liền Nguyễn Việt – Nguyễn Đức. Đây không chỉ là một trong những ca mổ y khoa phức tạp nhất thời điểm đó tại Việt Nam, mà còn là dấu mốc lớn đánh dấu bản lĩnh, trí tuệ và y đức của nền y học nước nhà. Bác sĩ Trần Thành Trai, khi ấy là chuyên gia hàng đầu về ngoại nhi – là một trong những thành viên nòng cốt của ca phẫu thuật kéo dài liên tục hơn 15 giờ này.

Hai anh em Việt – Đức sinh năm 1981 tại Kon Tum, bị dính nhau từ phần bụng chậu. Họ có chung một phần gan, bộ phận tiêu hóa và hệ tiết niệu. Trong bối cảnh kinh tế, y tế của Việt Nam còn nhiều hạn chế, mọi quyết định về chuyên môn, mọi thao tác phẫu thuật đều đặt ra thách thức rất lớn. Nguy cơ tử vong cho cả hai em bé là hiện hữu. Tuy nhiên, với tinh thần “còn nước còn tát” và sự đồng thuận cao trong tập thể bác sĩ, cuộc mổ đã được tiến hành.

Bác sĩ Trần Thành Trai là người trực tiếp đảm nhận phần mổ hệ tiêu hóa – tiết niệu cho hai bé, một trong những công đoạn quan trọng và phức tạp nhất. Sau 15 giờ, ca mổ kết thúc thành công, cậu bé Nguyễn Đức được cứu sống và đến nay vẫn sống khỏe mạnh, lập gia đình và có con. Anh Nguyễn Việt, người anh sinh đôi bị tổn thương não nặng và mất năm 2007, nhưng cũng đã có gần hai thập kỷ được sống trong tình yêu thương và chăm sóc đặc biệt.

Năm 1991, sách Kỷ lục Guinness thế giới đã ghi nhận đây là ca mổ tách song sinh dính liền phức tạp và thành công bậc nhất thời điểm đó. Với bác sĩ Trần Thành Trai, đó không chỉ là vinh quang nghề nghiệp, mà là biểu tượng cho lòng nhân ái, cho một thời y học Việt Nam dám mơ lớn và dấn thân.

Nhưng mỗi khi nhắc đến ca mổ ấy, bác sĩ Trần Thành Trai chỉ khiêm tốn: “Tôi chỉ là một mắt xích nhỏ trong một tập thể rất lớn”. Nhưng chính cái “mắt xích nhỏ” ấy đã góp phần neo giữ sự sống, mở ra tương lai cho một con người, và cũng để lại dấu son cho lịch sử ngành ngoại nhi Việt Nam.

Người thầy tận tụy và nhân hậu, một đời cống hiến cho quê hương

Gắn bó trọn đời với ngành ngoại nhi tại TP.HCM, góp phần hình thành “trường phái Nhi đồng 1” nổi tiếng nghiêm cẩn và tận tụy, bác sĩ Trần Thành Trai còn là người thầy mẫu mực, đã đào tạo hàng trăm học trò, nhiều người nay là chuyên gia đầu ngành.

Một học trò kể: “Thầy rất nghiêm, không dễ gần. Nhưng trong phòng mổ, thầy là người hết lòng vì bệnh nhi, không bao giờ bỏ ca khó. Không có chuyện từ chối bệnh nhân vì thiếu thiết bị”.Ông luôn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xoa dịu bệnh nhi và trấn an tinh thần người nhà, đặc biệt là những gia đình nghèo, đi xa chữa bệnh.

Bác sĩ Trần Thành Trai là một trong những người đầu tiên tại Việt Nam được tiếp cận kỹ thuật mổ sứt môi, hở hàm ếch hiện đại, khi các đoàn bác sĩ Mỹ đến Bệnh viện Nhi đồng 1 thực hiện các ca phẫu thuật từ thiện cho trẻ em dị tật vào cuối những năm 1980.

Từ khoảng năm 1993, ông cùng học trò và đồng nghiệp bắt đầu hành trình thiện nguyện dài hơi, rong ruổi khắp các tỉnh thành – từ miền Trung đến Tây Nguyên, Tây Bắc – để mổ dị tật sứt môi, hở hàm ếch cho hàng nghìn trẻ em có hoàn cảnh khó khăn. Riêng tại Nghệ An, đoàn của ông đã thực hiện khoảng 1.000 ca phẫu thuật chỉ trong ba đợt khám mổ lưu động.

Trong những năm 1996–1998, bác sĩ Trai là gương mặt quen thuộc xuyên suốt tuyến phẫu thuật “Vì nụ cười tương lai” do báo Tuổi Trẻ khởi xướng trong khuôn khổ chương trình “Vì ngày mai phát triển”. Dù đã ở độ tuổi gần lục tuần, ông vẫn bền bỉ cùng đội ngũ y bác sĩ đi vào tận các làng bản vùng sâu vùng xa ở Tây Nguyên và Tây Bắc, trực tiếp thực hiện hàng chục ca mổ mỗi ngày – không quản thời tiết, đường sá hay điều kiện vật chất thiếu thốn.

Ông từng chia sẻ: "Tôi ước mơ một phép màu nào đó để một mai kia sẽ vá môi, hở hàm ếch cho tất cả những bệnh nhân không may mắn của chúng ta".

Trong ký ức của nhiều đồng nghiệp, ông là người “im lặng làm việc”, cực kỳ kỹ tính và luôn giữ sự tỉnh táo lạnh lùng trong những giây phút cam go. Tuy nhiên, lại rất ấm áp, chu đáo với bệnh nhân và đồng nghiệp những khoảnh khắc đời thường.