1. Cúng xá tội vong nhân hay Cúng cô hồn
Theo truyền thuyết dân gian, mỗi năm đến ngày mồng 2 tháng 7 âm lịch, Diêm Vương cho mở Quỷ Môn Quan, để những vong hồn đói khát được trở về dương gian. Thời gian này kéo dài đến hết 12 giờ đêm ngày 14 tháng 7, sau đó tất cả phải quay về địa ngục. Vì thế, từ mồng 2 đến 14 tháng 7 Âm lịch được xem là khoảng thời gian “xá tội vong nhân” – khi các cô hồn được tha tội và trở lại nhân gian. Tục lệ dân gian cũng từ đó mà hình thành: người sống bày cỗ cúng cô hồn lang thang, không nhà cửa, để họ được no nê và không quấy nhiễu cuộc sống.
Cúng cô hồn không đơn thuần là một nghi thức tín ngưỡng, mà còn chứa đựng ý nghĩa nhân văn sâu sắc. Nó xuất phát từ tinh thần bao dung: dù người đã từng gây tội ác, chịu hình phạt nặng nề, thì cũng nên có một ngày được xoa dịu nỗi đau và bớt tủi cực.
Lễ thí thực – hay còn gọi là “bố thí thức ăn” cũng mang ý nghĩa tương tự. Theo quan niệm xưa, những người chết oan, chết bất đắc kỳ tử, chết nơi đường chợ hoặc khi tuổi đời còn trẻ… thường chưa siêu thoát, không được thờ cúng đầy đủ. Họ phải chịu cảnh đói khát, lang thang nơi dương thế hoặc rơi vào cảnh giới thấp như địa ngục, ngạ quỷ, súc sinh. Vì thế, việc cúng thí thực là cách để giúp họ no bụng, vơi bớt cảm giác khổ sở, đồng thời thể hiện lòng thương xót của người sống.
Theo phong tục, lễ cúng cô hồn nên thực hiện vào buổi chiều tối. Quan niệm dân gian cho rằng ban ngày có nhiều ánh sáng, các vong hồn mới được thả ra còn yếu, không dám đến gần; cúng sáng sẽ khiến họ khó nhận lễ vật.
Mâm cúng cô hồn thường đơn giản, gồm: gạo, những nắm cơm nhỏ hoặc cháo loãng, muối, bỏng ngô, nước lọc, hương, hoa… Lưu ý, không cúng xôi, gà hay các món mặn, vì đây là lễ cúng dành cho các vong hồn đói khát, mang tính bố thí chay tịnh.
Người xưa quan niệm, đêm 14/7 âm lịch là giới hạn của kỳ "mở cửa" Quỷ Môn Quan, sau ngày này người cõi âm sẽ không thể nhận được đồ thờ cúng nữa nên có thể cúng cô hồn từ ngày mùng 2 tới trước hết ngày 14/7.
Tuy nhiên, lưu ý là tháng 7 Âm lịch còn có lễ Vu Lan báo hiếu, vì vậy trước khi tiến hành lễ cúng cô hồn, các gia đình phải làm lễ cúng Phật, cúng thần linh, gia tiên trước.
2. Cúng rằm tháng 7 âm lịch
Rằm tháng 7 Âm lịch, hay còn gọi là Tết Trung Nguyên, là một trong những ngày lễ quan trọng trong năm của người Việt. Ngày này gắn liền với hai ý nghĩa lớn: lễ Vu Lan báo hiếu xuất phát từ Phật giáo và lễ cúng xá tội vong nhân theo tín ngưỡng dân gian. Đây là dịp con cháu tưởng nhớ tổ tiên, bày tỏ lòng hiếu kính với cha mẹ, đồng thời làm lễ bố thí, cúng cô hồn để cứu giúp những vong linh không nơi nương tựa.
Theo truyền thuyết, vào ngày Rằm tháng 7, cửa ngục mở ra, Diêm Vương cho phép các vong hồn được trở lại dương gian. Người sống vì vậy chuẩn bị lễ vật để cúng tế, vừa thể hiện lòng nhân ái, vừa mong cầu bình an, tránh bị quấy phá. Lễ Vu Lan trong cùng thời điểm lại mang ý nghĩa tri ân – báo đáp công ơn sinh thành, dưỡng dục của cha mẹ, dù còn sống hay đã mất.
Tùy thuộc vào việc gia đình bạn cúng rằm tháng 7 thần linh, gia tiên hay cúng chúng sinh mà sẽ phải thực hiện vào các khung giờ khác nhau:
- Cúng thần linh: Nên thực hiện vào buổi sáng, không thực hiện vào buổi tối (từ 8h đến 10h sáng là tốt nhất).
- Cúng gia tiên: Nên thực hiện sau khi đã làm lễ cúng thần linh xong, cúng vào buổi sáng (từ 10h đến trước 12h trưa), không thực hiện vào buổi tối. Đây là thời điểm gần chính Ngọ nên dương khí rất mạnh, tà ma quỷ dữ sẽ không xuất hiện để quấy nhiễu. Linh hồn ông bà, tổ tiên sẽ có thể vào nhà để thụ lộc.
- Cúng chúng sinh: Thực hiện sau cùng khi đã hoàn thành lễ cúng thần linh và gia tiên, được thực hiện vào buổi tối (từ 17h đến 19h tối). Đây là thời điểm vong hồn xuất hiện nhiều và thụ lộc.
3. Cúng lễ tạ
Kết thúc tháng cô hồn với nhiều ý nghĩa tâm linh quan trọng, gia chủ nên làm thêm một lễ tạ - lễ mà rất nhiều người không biết, hoặc có biết cũng ít làm.
Lễ tạ rất đơn giản, chỉ cần mua hoa tươi, hoa quả, nước... tùy tâm về dâng cúng tại các ban thờ của gia đình (ban thờ Phật, ban thờ Gia tiên, ban thờ Thần tài, ban thờ Táo… với những lời khấn thành tâm tạ ơn các chư vị đã phù trợ cho các thành viên được bình an, mạnh khỏe trong suốt tháng cô hồn và nửa cuối năm Ất Tỵ.
Cúng cô hồn là một nét văn hóa nhân văn cao cả của con người, thể hiện lòng kính trọng, tôn nghiêm của người còn sống đối với người đã khuất, đề cao việc báo hiếu và làm phúc bố thí…
Những điều nên làm hay không nên làm trong tháng cô hồn đều là những tín ngưỡng dân gian, chưa có ai hay nhà khoa học nào có thể kiểm chứng đúng - sai. Nhưng với quan niệm rằng "có thờ có thiêng, có kiêng có lành" nên người dân vẫn chú trọng làm theo.
Vì vậy, người cẩn thận thì ngay sau Rằm tháng 7 chỉ 1 ngày đã làm lễ tạ, hoặc chậm nhất là đầu tháng 8 âm lịch cần làm lễ tạ.
Trong lễ tạ này gia chủ cần dùng bột tẩy uế, xông nhà kỹ lưỡng lần nữa - việc này nhằm tiêu khử các năng lượng xấu, tránh trường hợp các âm linh còn phảng phất tụ ở lại trong nhà, tẩy sạch và cân bằng lại sinh khí hoàn toàn cho ngôi nhà giúp các thành viên khỏe mạnh, bình an, mọi việc hanh thông, may mắn cả nửa cuối năm Ất Tỵ.
Những sai lầm khi thực hiện lễ cúng
Trong dân gian, có vô vàn quan niệm về kiêng kị, lễ bái và cúng chúng sinh – cô hồn vào tháng 7 Âm lịch. Tuy nhiên, nếu tin theo phong thủy và tín ngưỡng truyền thống, có hai sai lầm nghiêm trọng nhất cần tuyệt đối ghi nhớ:
- Không cúng cô hồn trong nhà
Dù là Rằm tháng 7, tháng 8, hay các dịp mùng 1, lễ động thổ, cất nóc, tân gia… thì lễ cúng thí thực (cúng chúng sinh) tuyệt đối không được thực hiện trong phần đất nhà mình. Thay vào đó, nên rải bạt hoặc chiếu ở bên ngoài địa giới đất nhà, rồi bày lễ vật trên đó.
Nguyên nhân là vì cúng thí thực nhằm bố thí cho những oán linh, vong hồn lang thang. Nếu làm lễ ngay trong nhà chẳng khác nào mời họ vào trú ngụ. Với những gia đình thờ Thần linh – Thổ địa đúng cách, các vị thần sẽ xua đuổi cô hồn. Nhưng nếu thờ không đúng lễ, vong linh có thể ở lại. Vong lành thì nương nhờ, vong dữ có thể quấy phá, ảnh hưởng đến gia chủ, điều mà người thường khó phân biệt.
- Không đọc tên tuổi, địa chỉ khi cúng
Trong thế giới tâm linh, có cả “vong thiện” và “tà vong”. Vì vậy, khi khấn lễ cô hồn, tuyệt đối không xưng tên tuổi, địa chỉ gia đình. Việc này giúp tránh để vong linh nhớ và tìm đến tận nơi. Các thầy cúng chuyên nghiệp đều nắm rõ nguyên tắc này, nhưng nhiều người dân khi tự làm lễ tại nhà thường không để ý.
* Thông tin trong bài mang tính chất tham khảo, chiêm nghiệm!
