Có một loại quả rừng từng bị người dân vùng cao bỏ quên nay bỗng trở thành đặc sản mùa hè được người thành phố "săn lùng" vì có hương vị đặc biệt, đó là quả mắc ngoạng. Mắc ngoạng còn có tên gọi khác là mề gà, mắc lạng, từ xưa đã gắn với cuộc sống dân dã của bà con các tỉnh vùng cao Tây Bắc, đặc biệt là Sơn La, Lạng Sơn.
Mắc ngoạng vào mùa vào mùa hè, quả chín bung vỏ rơi hạt xuống đất
Cây mắc ngoạng là loại cây thân gỗ nhỏ, cao khoảng 3–5 mét, mọc rải rác trong rừng hoặc ở những triền đồi nhiều nắng. Lá cây lớn, tán rộng, cho bóng mát quanh năm. Mỗi mùa quả, cây lại trĩu trịt những chùm trái đỏ rực rỡ như cánh hoa nở, trông rất bắt mắt. Đến khi quả chín bung vỏ, những hạt bên trong rơi xuống đất, lộ ra phần nhân bóng mượt, có màu vàng ươm, đó chính là lúc người dân vào rừng để nhặt hạt mắc ngoạng về ăn hay để bán vào các nhà hàng, nhập sỉ cho thương lái để gửi đi các tỉnh thành.
Khi luộc lên, hạt mắc ngoạng dẻo, béo, bùi, có vị ngọt thanh rất dễ ăn, nhiều người ví như hạt dẻ Tây Bắc. Loại hạt này có thể dùng luộc, rang, làm mứt, nấu canh hoặc hầm xương, thậm chí nghiền nhuyễn làm món ăn dặm cho trẻ em vì giàu dưỡng chất.
Hạt mắc ngoạng có thể dùng luộc, rang, làm mứt, nấu canh hoặc hầm xương
Không ai ngờ, loại quả từng rụng đầy gốc không ai thèm nhặt, thậm chí được dùng thay cơm vào thời gian thiếu thốn, nay lại “lên đời” thành hàng đặc sản. Nhờ vị lạ, dẻo ngon, cùng màu sắc bắt mắt, hạt mắc ngoạng được nhiều người tìm mua để ăn thử, rồi sau đó lại trở thành khách quen vì... nghiện lúc nào không hay.
Hiện nay, hạt mắc ngoạng được bán trên thị trường với hai dạng: hạt sống và hạt rang chín. Giá bán dao động từ 30.000–70.000 đồng/kg, tùy loại. Đặc biệt, mắc ngoạng mỗi năm chỉ có một mùa duy nhất vào khoảng tháng 6–7, nên ai chậm chân là phải đợi sang năm sau.
Hạt mắc ngoạng vàng ươm, bùi bở như hạt dẻ
Chị Hạnh (người bán đặc sản Tây Bắc ở chợ Xa La, Hà Nội) chia sẻ: "Lúc đầu bán hạt mắc ngoạng nhiều khách chỉ mua vì tò mò nhưng ăn thử rồi ai cũng mê và quay lại mua thường xuyên. Hạt này bùi như hạt dẻ, có thể dùng trong nhiều món ăn, đặc biệt là hầm với xương.
Đến mùa tôi lấy hạt mắc ngoạng của bà con ở Sơn La, đảm bảo hạt mới, dẻo và thơm, bên trong ruột vàng ươm để bán cho khách. Nếu mua tận nơi giá chỉ vài chục nghìn nhưng khi về thành phố giá đắt hơn nhiều do chi phí vận chuyển đội lên".
Mùa hạt mắc ngoạng cũng là dịp để người dân vùng cao kiếm thêm thu nhập từ “lộc rừng”. Nhiều gia đình cùng nhau vào rừng từ sáng sớm, nhặt từng hạt rơi dưới gốc cây, mang về rửa sạch, phơi khô hoặc bán tươi cho thương lái. Mỗi ngày hái được vài chục cân, người dân có thể kiếm vài trăm nghìn.
Anh Tiến (ở Sơn La) cho biết: "Năm nào đến mùa mắc ngoạng vợ chồng tôi cũng tranh thủ vào rừng nhặt hạt mang về bán. Như năm ngoái, vào đúng vụ, mỗi ngày tôi nhặt được cả chục cân. Loại cây này mọc hoang trong rừng, quả rất sai. Tuy đi lại vất vả nhưng nếu chăm chỉ, mỗi ngày cũng có thể kiếm được vài trăm nghìn đồng".