Ở các cánh rừng miền núi phía Bắc như Phú Thọ, Thái Nguyên, Lạng Sơn… có một loại quả dại độc đáo, từng gắn bó với tuổi thơ của biết bao thế hệ, đó là trái ngõa mật. Loại quả này trông giống quả sung hay quả vả, nhưng có kích thước lớn hơn gấp 5-7 lần, có khi bằng cả nắm tay người lớn. Lớp vỏ ngoài thô mộc nhưng phần ruột ẩn chứa hương vị ngọt lành từ núi rừng, đảm bảo ai ăn thử một lần đều thích mê mẩn hương vị của chúng.
Trái ngõa mật có vẻ ngoài giống quả vả nhưng kích thước to hơn nhiều, bên trong có một lớp mật sóng sánh, vị ngọt thanh hấp dẫn
Với người dân ở thành phố, thứ quả dại này nghe tên lạ lẫm nhưng với những đứa trẻ từng lớn lên ở vùng cao, hương vị của trái ngõa mật gắn liền với những mùa hè nắng đổ, là niềm vui của lũ trẻ háo hức vào rừng, len qua rễ cây, lội qua khe suối chỉ để tìm được vài chùm quả căng tròn, ửng đỏ.
Cây còn được gọi bằng nhiều tên khác như vả lá rộng, cây vả Ấn Độ khổng lồ, cây tai voi, hay đơn giản là quả ngõa. Cây có nhiều đặc điểm dễ nhận biết. Lá cây rất to, gần giống lá sen, thường được người dân sử dụng để gói bánh, nhất là bánh bột lọc hoặc bánh trứng kiến.
Khi chín, quả ngõa mật chuyển sang màu đỏ tím, bên trong chia thành nhiều lớp màu sắc rõ rệt: ngoài cùng là lớp trắng, tiếp đến là lớp đỏ tươi, trong cùng là lớp vàng với nhiều sợi tua nhỏ. Lõi quả chứa lớp mật vàng nâu, dẻo và có vị ngọt thanh.
Ngày trước, trẻ miền núi rủ nhau lên rừng hái ngõa mật ăn tại cây như một món quà vặt
Theo người dân địa phương, quả ngõa mật bắt đầu chín vào khoảng tháng 5-7 âm lịch hằng năm. Mùa chín kéo dài vài tháng, tùy thuộc vào điều kiện thời tiết. Quả thường được hái thủ công, bảo quản cần nhẹ tay vì rất dễ giập nát.
Trước đây, ngõa mật chỉ là loại quả dại gắn với tuổi thơ của nhiều người vùng cao. Tuy nhiên, vài năm gần đây, ngõa mật xuất hiện nhiều hơn ở các chợ dân sinh tại Hà Nội và được rao bán trên mạng xã hội. Nhờ hương vị ngọt mát, lạ miệng, loại quả này nhanh chóng thu hút sự quan tâm của người tiêu dùng thành thị.
Chị Hải An (phường Hà Đông, Hà Nội) cho biết: “Ban đầu tôi tưởng đây là quả sung to. Nhưng khi ăn thì thấy vị hoàn toàn khác. Mềm, ngọt và rất dễ ăn. Mỗi mùa, tôi đều đặt mua vài cân để cả nhà ăn tráng miệng”.
Ngõa mật giờ đây thành đặc sản, nhiều người thành phố tò mò muốn ăn thử
Nhờ hái ngõa mật, nhiều người dân ở các tỉnh miền núi phía Bắc có thêm một nguồn thu nhập
Hiện ngõa mật được bán với giá từ 40.000 đến 70.000 đồng/kg. Do sản lượng không nhiều và phụ thuộc vào người đi rừng hái nên khách hàng thường phải đặt trước vài ngày mới có hàng.
Ngoài ăn tươi, ngõa mật còn được sử dụng để chế biến thành nhiều món như mứt, bánh hấp, hoặc ăn kèm rau rừng, làm gỏi. Tại một số địa phương như Phú Thọ, người dân còn giã nhuyễn ngõa mật trộn với bột để làm bánh – một món ăn dân dã được nhiều người yêu thích.
