Những ngày này, trên chợ mạng có nhiều địa chỉ rao bán một loại quả rừng màu vàng óng, có tên vô cùng lạ, đó là trái gùi. Người bán giới thiệu trái gùi là trái rừng hoàn toàn tự nhiên, ăn có vị chua ngọt, có thể ăn được cả vỏ. Ngoài ăn trực tiếp, trái này có thể đem dầm đường đá hoặc làm sinh tố làm thành thức uống giải nhiệt mùa hè vừa ngon, bổ dưỡng, lại lạ miệng. Theo đó, trái gùi được bán với giá từ 120.000-150.000 đồng/kg.
Trái gùi thường phân bố một số tỉnh ở vùng Đông Nam bộ và vùng phía Nam Tây Nguyên như vùng núi Bình Thuận, Tây Ninh,...
Trái gùi khi còn non vỏ có màu xanh, đến lúc chín chuyển sang sắc vàng cam bắt mắt, trông như quả trứng gà. Chúng mọc thành từng chùm hoặc rải rác từng quả đơn lẻ, với kích cỡ cỡ bằng nắm tay người lớn.
Mùa gùi thường bắt đầu từ tháng 4 đến tháng 5 dương lịch hằng năm. Khi ấy, người dân bản địa lại rủ nhau vào rừng sâu để thu hoạch những quả gùi đã chín. Trước đây, loài cây này mọc dày đặc khắp các sườn núi, mỗi mùa quả chín rụng đầy gốc, bà con đi rừng chỉ tiện tay nhặt vài quả ăn chơi, giải khát giữa nắng nóng. Thế nhưng vài năm gần đây, trái gùi bất ngờ trở thành đặc sản được săn lùng ở các thành phố lớn. Nhiều người sành ăn tìm mua vì hương vị chua ngọt lạ miệng và độ hiếm có của nó.
Cây gùi thuộc dạng thân leo, có thể dài đến 15–20 mét. Chúng thường quấn chặt vào thân các cây gỗ lớn trong rừng để phát triển. Chính vì thế, việc thu hái gùi không hề đơn giản. Người hái phải dạn dày kinh nghiệm, biết leo trèo và thao tác nhanh gọn. Có người phải đu mình ra cành xa hoặc dùng móc kéo cành gần lại để hái từng quả, từng chùm, tránh làm rơi những trái còn non. Công việc này tiềm ẩn nhiều rủi ro, chỉ một sơ sẩy nhỏ cũng có thể dẫn đến té ngã nghiêm trọng.
Quả này có vị chua ngọt, có thể ăn trực tiếp hoặc dầm đường đá
Trái gùi khi còn xanh không thể ăn được do chứa nhiều nhựa, có vị chát và đắng. Nhưng khi chín, lớp vỏ mỏng trở nên mềm, dễ tách. Bên trong là các múi nhỏ vàng óng, có hạt, dậy mùi thơm đặc trưng, ăn vào có vị chua chua ngọt ngọt rất hấp dẫn. Không chỉ dùng để ăn tươi, gùi chín còn có thể làm mứt hoặc ngâm rượu.
Tại địa phương, giá trái gùi chỉ khoảng 60.000 đồng/kg. Tuy nhiên, khi được vận chuyển tới các thành phố lớn, giá có thể lên tới 150.000 đồng/kg. Điều đó cho thấy trái gùi giờ đây không chỉ là món ăn giải khát của người dân miền núi, mà đã trở thành đặc sản quý được thị trường ưa chuộng, góp phần giúp bà con tăng thu nhập mỗi mùa thu hoạch.
Mùa hè là thời điểm người thành phố săn trái gùi với giá tới 150.000 đồng/kg
Chị Lan (ở TP.HCM) chia sẻ: "Quả gùi có thể ăn cả vỏ hoặc lột vỏ tùy theo sở thích của người ăn, mỗi kiểu ăn có một cách cảm nhận hương vị khác nhau, khi ăn tránh cắn phải hạt vì hạt rất đắng. Và cảm giác đầu tiên là vị chua ngọt, nhưng để lâu một chút ta sẽ thấy vị chua tan biến, còn lại vị ngọt lạ và mùi thơm đặc trưng.
Quả gùi cũng không bảo quản lâu được, mua về chỉ sử dụng trong vài ngày. Tuy nhiên, đến mùa, mình vẫn háo hức tìm mua, nhờ người quen ở quê gửi lên cho cả chục cân, vừa ăn vừa biếu".