Tây Nguyên nổi tiếng với những rừng cà phê bạt ngàn và những loài cây đặc trưng của đại ngàn, trong đó có cây kơ nia. Không chỉ in đậm trong ký ức qua bài hát "Bóng cây kơ nia", loại cây này còn mang đến một món quà quý giá từ thiên nhiên: quả kơ nia – đặc sản độc đáo, dân dã mà giàu giá trị dinh dưỡng.
Kơ nia là loài cây thân gỗ cao lớn, thuộc họ Dầu, có thể sống hàng trăm năm. Cây mọc tự nhiên ở nhiều vùng đất đỏ bazan Tây Nguyên như Gia Lai, Đắk Lắk, Kon Tum... Với thân cây sần sùi, tán lá rộng, kơ nia thường được trồng làm bóng mát, vừa che nắng vừa làm điểm tựa nghỉ chân cho người đi rừng, người làm rẫy.
Quả kơ nia có hình dáng nhỏ, tựa như trái xoan nhưng to hơn ngón tay cái. Khi chín, quả ngả sang màu vàng nhạt và tự rụng xuống đất. Quả rụng được người dân nhặt về, tách lấy phần hạt bên ttronggọi là hạt kơ nia.
Hạt kơ nia được bao bọc bởi lớp vỏ cứng bên ngoài và một lớp lụa nâu bóng. Phần nhân bên trong có màu trắng ngà, thơm nhẹ, vị béo ngậy. Hạt có thể ăn sống, rang hoặc phơi khô đều ngon. Khi rang chín, hạt dậy mùi thơm ngậy, giòn tan, béo như hạt mắc ca, được nhiều người dùng làm món ăn vặt, đãi khách dịp Tết hoặc biếu tặng như một món quà mang đậm bản sắc Tây Nguyên.
Thông thường, quả kơ nia vào mùa chín rộ khoảng tháng 10 đến tháng 11 hằng năm. Thời điểm này, người dân địa phương lại rủ nhau vào rừng nhặt quả kơ nia đem về, đập vỏ lấy hạt để bán hoặc sử dụng trong gia đình. Mỗi người nếu chăm chỉ có thể nhặt được 20kg hạt chỉ trong nửa buổi sáng.
Ngoài việc rang ăn, một số nơi còn dùng quả và hạt kơ nia để ép lấy tinh dầu dưỡng tóc, dưỡng môi. Đây là cách làm truyền thống của các bà, các mẹ người bản địa.
Trong vài năm trở lại đây, hạt kơ nia trở thành món đặc sản được nhiều người săn đón, đặc biệt vào dịp Tết Nguyên đán. Tại các chợ mạng, hạt kơ nia được rao bán với giá từ 140.000 đồng/kg, tùy theo loại tươi hay rang sẵn.
Hạt kơ nia có thể dùng được dưới dạng tươi hoặc rang chín, trở thành món ăn vặt vừa thơm ngon vừa bổ dưỡng. Theo một số nghiên cứu, hạt kơ nia chứa tới 67% lượng dầu, cùng hàm lượng đạm, canxi và vitamin dồi dào. Thành phần dinh dưỡng trong loại hạt này gồm 9% carbohydrate, 3,4% protein, các khoáng chất như sắt (61,4mg), canxi (103,3mg) và nhiều loại vitamin thiết yếu khác (37mg).
Lợi ích tuyệt vời của hạt kơ nia đối với sức khỏe
Giúp tinh thần thư giãn, giảm stress
Hàm lượng carbohydrate dồi dào trong hạt kơ nia không chỉ cung cấp năng lượng cho cơ thể mà còn góp phần hỗ trợ quá trình sản xuất serotonin – chất dẫn truyền thần kinh giúp điều hòa tâm trạng, mang lại cảm giác thư thái, giảm căng thẳng và mệt mỏi hiệu quả.
Tốt cho sức khỏe tim mạch
Giống như nhiều loại hạt dinh dưỡng khác, hạt kơ nia giàu chất chống oxy hóa, vitamin và khoáng chất – những thành phần có vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa sự phát triển của các gốc tự do. Nhờ đó, hạt kơ nia hỗ trợ bảo vệ tim mạch, giảm nguy cơ đau tim và đột quỵ, đồng thời cải thiện chức năng của hệ thần kinh.
Tăng cường trí nhớ, cải thiện nhận thức
Nhờ khả năng chống viêm và chống oxy hóa tự nhiên, hạt kơ nia có lợi cho hoạt động của hệ thần kinh và não bộ, đặc biệt là trong việc tăng cường trí nhớ. Loại hạt này còn cung cấp protein và chất béo lành mạnh, góp phần giảm cholesterol xấu và cải thiện sức khỏe nhận thức lâu dài.
Hỗ trợ xương và răng chắc khỏe
Với hàm lượng canxi cao cùng nhiều vitamin và khoáng chất, hạt kơ nia giúp củng cố hệ xương và răng, phòng tránh các vấn đề như loãng xương, gãy xương hay sâu răng, nhất là với người lớn tuổi và trẻ nhỏ.
Hỗ trợ giảm cân lành mạnh
Hạt kơ nia là nguồn cung cấp chất béo không bão hòa – loại chất béo tốt cho cơ thể. Khi ăn thường xuyên với liều lượng hợp lý, loại hạt này giúp duy trì cảm giác no lâu, giảm cảm giác thèm ăn, từ đó hỗ trợ hiệu quả cho quá trình giảm cân và duy trì vóc dáng.
Làm đẹp da, chống lão hóa
Nhờ chứa nhiều vitamin và chất chống oxy hóa, hạt kơ nia có khả năng làm chậm quá trình lão hóa, nuôi dưỡng làn da từ sâu bên trong, giúp da trở nên khỏe mạnh, mịn màng và sáng hơn theo thời gian.