Cá mòi là loài cá vô cùng quen thuộc ở Việt Nam, chúng sinh sống ở cả vùng biển và vùng nước lợ ở cửa sông, có nhiều nhất ở sông Hồng, sông Yên, sông Thu Bồn… Khoảng tháng 4 đến tháng 7 hàng năm, cá mòi thường bơi ngược dòng về các cửa sông lớn để sinh sản, tạo nên mùa đánh bắt cá mòi sôi động.
Cá mòi có kích thước bé nhưng lại nhiều giá trị dinh dưỡng, được ưa chuộng trên thị trường những năm gần đây.
Theo chuyên gia dinh dưỡng người Mỹ Samantha Cassetty, cá mòi là một trong những loại cá tốt nhất cho sức khỏe hiện nay. Cá mòi chứa nhiều axit béo omega-3. Cá mòi đóng hộp có nhiều chất dinh dưỡng mạnh mẽ này hơn cả cá hồi.
Về đặc điểm nhận dạng, cá mòi có thân hình thon dài, dẹp hai bên, chiều dài trung bình khoảng 15–25 cm, thân phủ lớp vảy bạc óng ánh đặc trưng. Miệng nhỏ, không răng, mắt to, đầu nhọn. Thân cá có màu xanh ánh bạc ở lưng, chuyển dần sang trắng bạc ở bụng, giúp chúng dễ ngụy trang trong môi trường biển.
Cá mòi sống thành từng đàn lớn, có khả năng di cư xa theo mùa. Chúng ăn phù du, sinh sản theo mùa với sản lượng trứng lớn, là nguồn thức ăn dồi dào cho nhiều loài cá lớn, chim biển và động vật biển khác.
Thân cá phủ lớp vảy bạc óng ánh đặc trưng nên rất dễ để phân biệt
Ông Tín (ở bến đò Hạ Long, xã Thanh Hà, huyện Thanh Chương, Nghệ An) cho biết không ai nhớ chính xác cá mòi bắt đầu xuất hiện ở sông Lam từ bao giờ, nhưng năm nào cũng vậy, đến mùa cá lại ngược dòng về sinh sản. Điều đặc biệt là mỗi năm số lượng và kích thước cá đều khác nhau, có năm cá mòi về nhiều nhưng thân nhỏ và gầy, có năm lại về ít nhưng con nào cũng to, mập mạp và béo ngậy.
Cá mòi là loài cá rất tinh ranh. Ban ngày, chúng thường bơi ở độ sâu khoảng 3-5 mét dưới mặt nước, còn ban đêm lại lặng lẽ di chuyển sát mép nước, khiến việc đánh bắt không hề dễ dàng. Muốn bắt được cá mòi, người dân phải dùng lưới mòi chuyên dụng, loại lưới có mắt to và cấu tạo 3 lớp. Chỉ những con cá lớn mới bị giữ lại, còn cá nhỏ lọt lưới sẽ được xem như của để dành cho mùa sau.
"Ban ngày hay những khi nước trong, cá rất dễ phát hiện ra lưới và sẽ né tránh. Ngược lại, ban đêm hoặc những hôm mưa lớn làm nước sông đục ngầu phù sa là thời điểm lý tưởng để buông lưới, vì khi đó cá khó nhìn thấy bẫy lưới. Loài cá này rất dễ chết nên chỉ cần được gỡ ra khỏi lưới là cá sẽ ngừng thở gần như ngay lập tức. Vì vậy, để giữ cá tươi ngon, ngư dân luôn chuẩn bị sẵn thùng xốp có đá lạnh để bảo quản ngay tại chỗ. Khi thương lái đến thu mua, cá mới được đưa ra khỏi thùng, tươi rói, mắt sáng và thân còn mát lạnh", ông Tín cho hay.
Thịt cá mòi thơm, chắc, là thành nhiều món ăn ngon
Nếu như trước đây cá mòi có nhiều vô kể mỗi khi đến mùa thì bây giờ hiếm hơn, số lượng ít hơn nhưng lại rất được ưa chuộng trên thị trường vì giá cả phải chăng và giá trị dinh dưỡng cao. Trên thị trường, cá mòi được bán với giá khoảng 70.000 đồng/kg. Ngoài cá tươi còn có cá mòi kho khăn, cá mòi lóc thịt sẵn để làm gỏi.
Cá mòi tuy nhỏ nhưng lại là nguyên liệu tuyệt vời để chế biến thành nhiều món ăn dân dã, đậm đà hương vị quê hương như kho tộ, nấu canh chua, làm gỏi, hấp gừng, làm mắm....
