Củ ấu hay quả ấu, thực chất là phần quả của cây ấu – loài thủy sinh sống ở vùng nước đọng nông, thường sâu dưới 5m. Cây ấu từng phổ biến tại nhiều ao, đầm, ruộng trũng khắp các vùng quê Việt Nam. Thân cây ngắn, có lông mịn; lá nổi hình quả trám, có phao ở cuống, xòe rộng trên mặt nước tạo thành những tấm thảm xanh mướt mỗi khi vào mùa.
Điểm đặc trưng nhất của cây là phần củ chìm dưới nước, vỏ đen sậm, hai đầu nhọn như mũi tên, bên trong là thịt trắng, bở, béo và ngọt bùi. Ngày trước, trẻ con ở quê thường lặn đầm mò ấu, đem về luộc ăn thay cơm. Giờ đây, món ăn một thời “lót dạ” ấy lại trở thành thức quà quê khiến nhiều người thích mê mẩn.
Việc trồng ấu cũng đơn giản và ít tốn công. Không cần phân bón, cây vẫn tự hút dinh dưỡng từ bùn, giúp chi phí đầu tư thấp mà năng suất cao.
Cây ấu còn được nhiều hộ dân kết hợp nuôi cá dưới đầm, tận dụng bóng mát từ tán lá để giảm nhiệt độ nước và dùng chất thải cá làm phân tự nhiên. Nhờ vậy, vừa tăng thu nhập, vừa tận dụng hiệu quả diện tích canh tác.
Cách chế biến củ ấu đơn giản nhất là luộc, giữ trọn vị ngọt bùi và dẻo bở của phần thịt trắng bên trong. Ngoài ra, món ấu hấp nước dừa cũng được ưa chuộng nhờ hương thơm béo ngậy thấm vào từng thớ thịt. Ở một số địa phương, củ ấu còn được nghiền nhuyễn trộn bột để làm bánh ấu nhân đậu xanh, bánh ấu dừa hoặc nấu chè giải nhiệt mùa hè.
Tại các chợ dân sinh và chợ online ở Hà Nội, củ ấu được bán với giá khoảng 45.000 đồng/kg. Chị Ngọc (Hà Đông) cho biết: “Tôi gom đơn trước, sáng hôm sau hàng đã có mặt ở Hà Nội. Có ngày bán tới 30 – 50kg”.
Không chỉ ngon, củ ấu còn mang giá trị y học. Theo Đông y, củ ấu vị ngọt, tính mát, có tác dụng kiện tỳ ích khí, thanh nhiệt giải độc, trị tiêu chảy, giải khát ngày hè. Nhờ hương vị thơm bùi, dễ chế biến và tốt cho sức khỏe, củ ấu trở thành món ăn quen thuộc được nhiều người yêu thích, từ nông thôn đến phố thị.
Những công dụng của củ ấu với sức khỏe
Axit folic gấp đôi cải bó xôi
Ngoài hương vị thơm ngon, củ ấu còn chứa hàm lượng dinh dưỡng phong phú với carbohydrate, protein, vitamin B1, B2, vitamin C, caroten và nhiều khoáng chất như kali, canxi, phốt pho, sắt…
Đặc biệt, củ ấu sống có lượng axit folic gấp đôi cải bó xôi. Đây là dưỡng chất quan trọng cho quá trình hình thành tế bào, rất cần thiết với phụ nữ mang thai, đồng thời giúp phòng ngừa ung thư đại trực tràng, ung thư thực quản và ung thư tuyến tụy. Vỏ củ ấu cũng giàu polyphenol tương đương trà xanh, có tác dụng chống oxy hóa mạnh mẽ.
Thanh nhiệt, giải độc dạ dày và ruột
Củ ấu có khả năng hỗ trợ thanh nhiệt, giải độc cho dạ dày và đường ruột. Trong tư liệu thời Edo (Nhật Bản), củ ấu còn được sử dụng như một vị thuốc chữa bệnh tiêu hóa. Người bị loét dạ dày có thể ăn với lượng vừa phải để hỗ trợ phục hồi niêm mạc. Ngoài ra, củ ấu là một trong số ít thực phẩm chứa germanium hữu cơ – hợp chất giúp tăng lượng oxy trong cơ thể, thúc đẩy đào thải độc tố, cải thiện chức năng tế bào, nâng cao khả năng miễn dịch và kích hoạt cơ chế tự chữa lành.
Giảm cholesterol, có thể ngăn ngừa ung thư thực quản, ung thư vú và ung thư nội mạc tử cung
Thành phần đặc biệt ergostene trong củ ấu được nghiên cứu có tác dụng chống ung thư, chống viêm và hạ cholesterol. Theo Tạp chí Khoa học và Công nghệ Thực phẩm Sơn Đông (Trung Quốc), thí nghiệm trên động vật cho thấy chiết xuất củ ấu có thể loại bỏ chứng cổ chướng do khối u, đồng thời ức chế ung thư thực quản, ung thư vú và ung thư nội mạc tử cung. Các nghiên cứu khác cũng khẳng định, chiết xuất này có khả năng kìm hãm tế bào ung thư, đặc biệt là ung thư đường tiêu hóa.
Chống lại chứng khó ngủ
Vitamin B-6 được tìm thấy trong củ ấu giúp cải thiện tâm trạng và sản xuất chất dẫn truyền thần kinh có hiệu quả để ổn định tâm trạng và giảm căng thẳng. Từ đó hỗ trợ điều trị chứng mất ngủ và tinh thần mệt mỏi, uể oải.
Ngăn ngừa nhiễm trùng
Sự hiện diện của các chất chống oxy hóa như polyphenol và flavonoid trong củ ấu không chỉ có khả năng chống vi rút, kháng khuẩn mà còn chống nấm và ngăn ngừa nhiễm trùng hiệu quả.
Duy trì làn da tươi sáng và mái tóc bóng đẹp
Các dưỡng chất trong củ ấu hoạt động như một chất giải độc tự nhiên và làm sạch cơ thể khỏi tất cả các độc tố, từ đó mang lại cho bạn làn da sáng và mái tóc bóng mượt.
Lưu ý: Khi thưởng thức củ ấu, cần lưu ý một số vấn đề để bảo vệ sức khỏe. Do có hàm lượng đường cao, người mắc bệnh tiểu đường nên hạn chế ăn quá nhiều hoặc cần giảm bớt các thực phẩm giàu tinh bột khác trong bữa ăn để tránh làm tăng đường huyết.
Bên cạnh đó, củ ấu chứa nhiều kali và phốt pho, vì vậy những người bị bệnh thận cần tránh ăn quá thường xuyên hoặc với số lượng lớn. Ngoài ra, dù có người sử dụng củ ấu như một thực phẩm hỗ trợ giảm cân, việc ăn quá nhiều lại có thể gây phản tác dụng, khiến cân nặng khó kiểm soát.
