Hoa cúc chi có nguồn gốc từ Trung Quốc, sau này được trồng rộng rãi ở các quốc gia châu Á. Thân hoa cúc chi có thể cao tới 60 cm với các lá xẻ sâu. Khác với cúc đại đóa hay cúc họa mi, cúc chi nhỏ xinh chỉ bằng đầu ngón tay, nở rộ vào mùa đông và có hương thơm dịu dàng, thanh thoát, phảng phất như mùi nước hoa dành cho phái đẹp. Ở Việt Nam, giống cây này được trồng nhiều ở Sơn La, Hưng Yên, Bắc Ninh...
Xưa kia, đây là loài hoa được dùng để dâng tiến vua chúa nhờ đặc tính quý: giúp an thần, thanh nhiệt, sáng mắt, và tăng cường sức đề kháng. Y học cổ truyền xếp hoa cúc chi vào nhóm “thượng phẩm” - loại dược liệu tốt bậc nhất, có thể sử dụng lâu dài mà không gây hại cho cơ thể.
Ngoài ra, hoa cúc chi còn có tác dụng kháng viêm, giảm ho, hỗ trợ tiêu hóa, và có thể giúp kiểm soát đường huyết
Cũng chính vì thế, hoa cúc chi từ lâu đã trở thành nguyên liệu không thể thiếu trong các bài trà dưỡng sinh, thuốc Đông y và gần đây còn được giới làm đẹp săn lùng để điều chế mỹ phẩm thảo mộc.
Hoa cúc chi thường được trồng ngoài trời, dưới ánh sáng mặt trời với đất ẩm và nở từ tháng 8 đến tháng 10. Theo nhiều hộ nông dân canh tác giống hoa sở hữu màu vàng rực bắt mắt này, khi trồng hoa cần lưu ý chọn đất tơi xốp, thoát nước tốt và giàu dinh dưỡng hữu cơ. Giống hoa nên lấy từ vùng có khí hậu tương tự để dễ thích nghi và tránh trồng nơi ngập úng, nhiều bóng râm.
Song, người trồng chỉ tưới nước đều đặn, hạn chế tưới quá nhiều dễ làm thối rễ. Không nên bón phân hóa học mà ưu tiên phân chuồng hoai mục để đảm bảo chất lượng dược liệu. Thời điểm thu hoạch lý tưởng là khi hoa vừa chớm nở, trời nắng nhẹ để giữ được mùi thơm và dược tính quý báu của loài hoa “tiến vua” này.
Hoa cúc chi không chỉ dùng để cắm trang trí nhờ vẻ đẹp kiêu sa mà còn là một vị thuốc quý. Cúc chi từ xa xưa thường được dùng để pha trà uống hàng ngày với vị thơm mát có tác dụng thanh nhiệt, sáng mắt... Không những thế, loài hoa này còn được làm thuốc trị bệnh.
Nhận thấy hoa cúc chi là loại cây có nhiều ưu điểm, mang lại hiệu quả kinh tế cho người trồng, thị trường tiêu thụ thuận lợi, nên nhiều hộ dân bắt đầu nhân rộng mô hình canh tác và thu về nhiều kết quả khả quan.
Với hơn 7 sào cúc chi, gia đình ông Đỗ Văn Huấn (ngụ Hưng Yên) năm nào cũng bỏ túi hơn 100 triệu đồng. Bí quyết trồng cúc hoa đạt hiệu quả cao của gia đình ông Huấn là chọn chân ruộng, đất cát pha hoặc thịt nhẹ giàu mùn, tưới tiêu chủ động. Bên cạnh đó, khi canh tác phải xới đất mặt luống thường xuyên để cây phát triển tốt nhất. Cây cúc chi sẽ phát sinh nhiều mầm nhánh mới, sinh nhiều hoa. Đồng thời phải khẩn trương thu hái hoa khi các cánh ngoài cùng trên bông cúc vừa chớm nở.
“Trồng cúc dược liệu chủ yếu tốn công chăm sóc và thu hoạch, còn đầu tư giống vốn và phân bón không đáng kể. Để sản xuất cúc hoa đạt hiệu quả cao, các gia đình thường phải thuê mượn thêm một số công lao động thời vụ, tùy theo diện tích trồng” - ông Huấn chia sẻ với báo chí về quá trình trồng hoa cúc chi của mình.
Theo kinh nghiệm của người trồng hoa, cúc chi có chất lượng tốt nhất khi đang bung nở ở độ đẹp nhất và chưa kịp tàn. Đặc biệt, người hái bắt buộc phải hái từng bông một, không được để lại cuống hoa và lựa đứng sao cho không làm gãy cành vì vẫn còn nhiều nụ hoa chưa nở.
Vì thế, để đảm bảo chất lượng hoa tốt nhất, các hộ nông dân thường huy động lực lượng trong gia đình tranh thủ thời gian thu hoạch khi hoa đã nở rộ.
Hoa cúc chi được nhiều nông dân phơi khô, sấy điện để trở thành trà hoa cúc hoặc nguyên liệu cho đông y.
Việc thu hoạch hoa được thực hiện hoàn toàn thủ công, không đòi hỏi nhiều kỹ thuật nhưng cần sự khéo léo, tỉ mỉ để không làm nát bông và hạn chế rụng cánh hoa. Mỗi ngày, một người có thể thu hoạch được từ 10-15 kg hoa tươi. Trên diện tích 2ha một vụ có thể thu hoạch ước đạt 10 tấn hoa cúc tươi, cho ra thành phẩm là 1 tấn trà hoa cúc sấy khô.
Thông thường sau khi thu hoạch, người nông dân sẽ phơi khô thủ công. Nếu các hộ dân hoặc hợp tác xã nông nghiệp có máy sấy lưu huỳnh, máy sấy điện thì họ sẽ tận dụng để sấy khô hoa biến thành loại đặc sản với giá thành cao. Hiện tại, với mức giá dao động từ 300.000 - 600.000 đồng, hoa cúc chi sấy khô trở thành mặt hàng hiếm được người tiêu dùng săn lùng tìm mua với những công dụng hỗ trợ cải thiện giấc ngủ, vóc dáng của loại hoa này.
Với hương thơm đặc trưng, giá trị dược liệu cao và quy trình chăm sóc không quá phức tạp, hoa cúc chi đang dần trở thành “vàng xanh” của nhiều vùng quê Bắc bộ. Từ một loài hoa “tiến vua” gắn liền với sự thanh tao, tinh khiết, nay cúc chi giúp nhiều gia đình không chỉ ổn định kinh tế mà còn vươn lên làm giàu.