Những ngày qua, dư luận xôn xao trước câu chuyện của anh Thái Khắc Thành (45 tuổi, ngụ xã Đô Lương, tỉnh Nghệ An), người nông dân đam mê chim cảnh bị TAND tỉnh Thái Bình tuyên phạt 6 năm tù về tội “Vi phạm quy định về bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm”.

Chiều 13/8, sau hơn 4 tháng tạm giam, anh Thành đã được tại ngoại để chờ phiên phúc thẩm. Vụ việc không chỉ là câu chuyện pháp lý cá nhân mà đã trở thành một bài học đắt giá cho cả cộng đồng, gióng lên hồi chuông cảnh tỉnh về sự thiếu hụt kiến thức pháp luật trong việc nuôi nhốt động vật, dù với mục đích đơn thuần nhất.

“Không biết việc nuôi gà lôi trắng là vi phạm"

Ngày 13/8/2025, anh Thái Khắc Thành (45 tuổi, xã Đô Lương, Nghệ An) được tại ngoại sau 4,5 tháng tạm giam vì cáo buộc vi phạm quy định bảo vệ động vật nguy cấp, quý, hiếm.

Theo hồ sơ, năm 2024, anh Thành mua một con gà lôi trắng trống qua mạng giá 4,5 triệu đồng, sau đó đổi chim chích chòe lửa lấy thêm hai con mái. Không đăng ký nuôi với cơ quan chức năng, anh để gà sinh sản ra 10 con non.

Tháng 3/2025, anh dùng Facebook “Thanh Oanh” rao bán số gà con. Ngày 26/3, một tài khoản “Quốc Huy” đặt mua 10 con với giá 500.000 đồng/con (tổng 5 triệu đồng), đặt cọc 2 triệu, hẹn giao ngày 2/4. Thành thuê người chở gà ra Thái Bình giao hàng, nhưng sáng 2/4, khi xe qua huyện Vũ Thư, Thái Bình, công an kinh tế kiểm tra, thu giữ 10 con non. Khám xét nhà anh Thành, cơ quan chức năng thu thêm 3 con gà lôi trắng trưởng thành.

Giám định cho thấy toàn bộ 13 cá thể là gà lôi trắng (Lophura nycthemera), thuộc nhóm IB theo Nghị định 84/2021, danh mục loài nguy cấp, quý, hiếm cấm nuôi, buôn bán trái phép.

Anh Thành bị truy tố theo điểm b khoản 2 Điều 244 Bộ luật Hình sự, khung phạt 5–10 năm tù.

Tại phiên xử sơ thẩm ngày 8/8, khi tự bào chữa, bị cáo khai "ban đầu không biết việc nuôi gà lôi trắng là vi phạm". Thành trình bày hoàn cảnh gia đình rất khó khăn, có mẹ già, vợ và 3 con nhỏ, mình là lao động chính nên mong HĐXX áp dụng mức án nhẹ nhất.

Chiều 13/8, sau hơn 4 tháng tạm giam, anh Thành đã được tại ngoại để chờ phiên phúc thẩm, anh Thành chia sẻ, anh không nghĩ mình nuôi mấy con gà cảnh, đem bán lại đổi lấy mức án lớn như vậy. “Tôi mong chờ phiên tòa phúc thẩm sẽ xem xét lại các tình tiết, giảm nhẹ hình phạt để tôi có cơ hội làm lại", anh Thành nói.

Giữa “lý” và “tình”: Nguyên tắc nào được áp dụng?

Cuộc tranh luận về bản án của anh Thành tập trung vào hai khía cạnh: "cái tình" với một người nông dân thiếu hiểu biết, hoàn cảnh khó khăn hay "cái lý" của việc thực thi pháp luật nghiêm minh?

Một điểm đặc biệt trong vụ án được nhiều người quan tâm, đó là theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP, gà lôi trắng thuộc Nhóm IB (nguy cấp cao), cấm nuôi và buôn bán mà không có giấy phép đặc biệt.

Tuy nhiên, từ ngày 1/7/2025, theo Thông tư số 27/2025/TT-BNNMT của Bộ Nông nghiệp và Môi trường, gà lôi trắng đã được chuyển sang Nhóm IIB - nhóm động vật rừng hạn chế khai thác và sử dụng vì mục đích thương mại; pháp luật vẫn có thể cho phép nuôi một số loài, nhưng người nuôi phải đáp ứng đầy đủ điều kiện, thủ tục, tiêu chuẩn bảo tồn và không gây hại quần thể tự nhiên.

Vậy, bản án của anh Thành sẽ được áp dụng theo quy định cũ hay mới?

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, PGS.TS Lê Xuân Cảnh, nguyên Viện trưởng Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật (Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam) cho biết, về mặt pháp lý, tại thời điểm anh Thành thực hiện hành vi giao dịch (tháng 3-4/2025), loài gà lôi trắng được quy định thuộc Nhóm IB theo Nghị định 84/2021/NĐ-CP. Đây là nhóm động vật rừng nguy cấp, quý, hiếm bị nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại, và là căn cứ ban đầu để các cơ quan chức năng khởi tố vụ án.

Tuy nhiên, từ ngày 1/7/2025, gà lôi trắng đã được chuyển sang Nhóm IIB, nhóm hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. Hành vi nuôi, bán gà lôi trắng vốn bị coi là tội phạm nay thành không còn nguy hiểm cho xã hội với khung hình phạt nhẹ hơn.

Theo Điều 29 Bộ luật Hình sự 2015, khi hành vi không còn nguy hiểm cho xã hội do thay đổi chính sách, pháp luật có thể là căn cứ miễn trách nhiệm hình sự. Quy định này được áp dụng cả với hành vi phạm tội xảy ra trước thời điểm thay đổi nếu vụ án vẫn đang trong giai đoạn điều tra, truy tố hoặc xét xử.

Còn theo nguyên tắc áp dụng quy định có lợi cho người phạm tội được quy định tại Điều 7 Bộ luật Hình sự, khi có sự thay đổi của pháp luật hình sự mà quy định mới có lợi hơn so với quy định trước đó, Tòa án sẽ áp dụng quy định mới đối với cả những hành vi phạm tội xảy ra trước khi quy định này có hiệu lực.

Với trường hợp anh Thành, nhiều ý kiến cho rằng việc chuyển gà lôi trắng từ Nhóm IB sang Nhóm IIB làm thay đổi bản chất mức độ nguy hiểm của hành vi. Do đó, đây có thể là căn cứ để xem xét miễn trách nhiệm hình sự theo Điều 29, hoặc ít nhất áp dụng mức xử lý nhẹ hơn theo Điều 7, nhằm bảo đảm quyền lợi bị cáo và thể hiện tính nhân đạo, linh hoạt của chính sách hình sự.

Việc Tòa án cấp sơ thẩm chưa áp dụng nguyên tắc này là một trong những tình tiết quan trọng nhất khiến bản án bị cho là chưa thỏa đáng và cần được xem xét lại một cách cẩn trọng ở phiên phúc thẩm. Anh Thành được tại ngoại sau đó cũng cho thấy các cơ quan pháp luật đang xem xét lại vụ việc một cách toàn diện hơn, có cân nhắc đến các yếu tố pháp lý và hoàn cảnh thực tế.

Lời cảnh tỉnh cho cộng đồng: "Không biết" không phải là lá chắn

PGS.TS Lê Xuân Cảnh cho hay, theo quy định mới, hoạt động khai thác, nuôi, kinh doanh, vận chuyển, lưu giữ các loài nguy cấp, quý, hiếm không được ảnh hưởng tiêu cực đến sự tồn tại, sinh trưởng, phát triển của loài đó trong tự nhiên và phải được quản lý, đảm bảo nguồn gốc hợp pháp.

Các hoạt động nuôi sinh sản, xuất khẩu loài nguy cấp, quý, hiếm được ưu tiên bảo vệ phục vụ mục đích thương mại chỉ được thực hiện đối với cá thể từ thế hệ F2 của loài được Cơ quan khoa học CITES Việt Nam xác định về khả năng sinh sản, sinh trưởng qua nhiều thế hệ trong môi trường có kiểm soát và không ảnh hưởng đến sự tồn tại, phát triển của loài đó trong tự nhiên.

Như vậy, hoạt động gây nuôi phục vụ mục đích thương mại phải đảm bảo nguồn gốc, đăng ký với cơ quan chức năng, mã số cơ sở, giấy tờ vận chuyển.

Dù kết quả phiên phúc thẩm ra sao, vụ án của anh Thành vẫn là một bài học đắt giá. Lời bào chữa "không biết" có thể nhận được sự đồng cảm của xã hội, nhưng trước pháp luật, đó không phải là một lá chắn vững chắc.

“Khi một người đã tham gia nuôi nhốt, đặc biệt là có ý định thương mại, thì phải có trách nhiệm tìm hiểu. Trong thời đại công nghệ số, việc tra cứu thông tin về một loài vật là điều không hề khó. Một người đã sử dụng mạng xã hội để đăng bán sản phẩm thì hoàn toàn có thể dùng nó để tìm kiếm thông tin", ông Cảnh nói.

Vậy người dân nên làm gì khi tình cờ bắt gặp hoặc sở hữu một loài động vật lạ? Rất đơn giản, theo ông Cảnh, đó là hãy báo ngay cho cơ quan chức năng gần nhất, có thể là UBND xã, kiểm lâm hoặc công an. Chỉ cần một cuộc điện thoại, họ sẽ có trách nhiệm đến xác minh và xử lý. Nếu đó là loài thông thường, bạn sẽ không gặp rắc rối gì. Nếu là loài quý hiếm, hành động báo cáo của bạn chính là đang góp phần bảo vệ pháp luật và bảo tồn đa dạng sinh học.

“Việc tự ý giữ lại nuôi, dù với mục đích tốt đẹp, cũng tiềm ẩn nhiều rủi ro. Nếu muốn nuôi các loài động vật hoang dã với mục đích bảo tồn hoặc kinh doanh, người dân bắt buộc phải đăng ký với cơ quan kiểm lâm để thành lập trang trại, chứng minh nguồn gốc hợp pháp của con giống và tuân thủ các quy định nghiêm ngặt. Hành vi nuôi để bán vì lợi nhuận cá nhân mà không có giấy phép không phải là bảo tồn, mà là đang phá hủy tài sản của quốc gia”, ông Cảnh cho hay.

Theo ông Cảnh, câu chuyện của anh nông dân Thái Khắc Thành là một bài học về tầm quan trọng của việc "thượng tôn pháp luật". Hy vọng rằng, với sự xem xét lại các nguyên tắc pháp lý nhân đạo, một bản án thấu tình đạt lý sẽ được đưa ra. Và quan trọng hơn, hy vọng rằng từ câu chuyện này, mỗi người dân sẽ nâng cao ý thức, tìm hiểu kỹ các quy định để những đam mê chính đáng không vô tình trở thành phạm pháp.