Dư luận gần đây không khỏi bàng hoàng trước hàng loạt vụ việc đau lòng mà tội phạm mạng gây ra. Từ câu chuyện bé gái 13 tuổi ở Hà Nội bị dụ dỗ đi xuyên Việt, nữ sinh lớp 11 bị ép quay clip nhạy cảm để tống tiền… dù khác nhau về hoàn cảnh, các nạn nhân đều có điểm chung là bị đẩy vào trạng thái cô lập, hoảng loạn và bị chi phối hoàn toàn bởi những kịch bản thao túng tâm lý tinh vi.

Chỉ cần vài tin nhắn, kẻ xấu có thể khiến một đứa trẻ ngoan ngoãn, thông minh cũng rơi vào bẫy. Chính những lỗ hổng về kỹ năng số, sự thiếu kết nối sâu sắc trong gia đình và sự lơ là của người lớn đã trở thành mảnh đất màu mỡ để tội phạm mạng khai thác.

PGS.TS Phạm Mạnh Hà, Trường Đại học Giáo dục (Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, thay vì chỉ trích hay đổ lỗi, cha mẹ cần chủ động trang bị cho con một “bộ áo giáp” nhiều lớp để chống lại mọi chiêu trò thao túng.

Tư duy phản biện – “máy lọc” thông tin siêu hạng

Lớp giáp đầu tiên, theo PGS.TS Hà, chính là khả năng đặt câu hỏi và nghi ngờ hợp lý. Trẻ cần được dạy rằng mọi thông tin trên mạng đều phải được kiểm chứng. Khi ai đó hứa hẹn phần thưởng lớn hoặc thúc giục phải làm ngay, con cần tự hỏi: “Tin này từ đâu ra?”, “Tại sao họ lại muốn mình làm việc đó?”. Một phút nghi ngờ có thể giúp con tránh được cả một cái bẫy lớn.

Bí mật cá nhân – “kho báu” không thể chia sẻ: Thông tin cá nhân, từ tên, ngày sinh, địa chỉ đến số điện thoại của cha mẹ, đặc biệt là hình ảnh nhạy cảm, tuyệt đối không được gửi cho người lạ dưới bất kỳ lý do nào. Kẻ xấu có thể dùng cả lời hứa hẹn lẫn đe dọa, nhưng trẻ cần hiểu đây là giới hạn không thể vượt qua.

Dũng cảm nói “không” và hành động: PGS.TS Hà nhấn mạnh, trẻ cần được trao quyền từ chối. Sức mạnh của nút “Chặn” và “Báo cáo” trên mạng xã hội phải được coi là công cụ bảo vệ. Khi nhận một yêu cầu bất thường như gửi ảnh, chuyển tiền hay nạp thẻ game, con có quyền từ chối ngay lập tức và báo cáo nội dung xấu. Đó là cách ứng xử của một người dùng mạng thông minh.

Làm chủ thời gian và nội dung: Một “luật chơi” lành mạnh trên mạng cần được thiết lập cùng cha mẹ, từ giới hạn thời gian sử dụng, lựa chọn nền tảng an toàn đến thói quen thường xuyên trao đổi về nội dung đã xem. Đây không chỉ là biện pháp quản lý, mà còn là cơ hội để cha mẹ và con cùng hiểu hơn về thế giới trực tuyến.

“Diễn tập” tình huống thực tế: Không chỉ dừng ở lý thuyết, cha mẹ nên cùng con đóng vai các tình huống giả định. Từ việc có người lạ tự xưng là bạn của bố nhờ đọc mã OTP, đến trường hợp một người trên mạng khen ngợi và đòi ảnh riêng tư. Diễn tập giúp trẻ không bị bất ngờ, biết cách phản ứng đúng và bảo vệ bản thân khi đối diện tình huống thật.

Khi “radar” phát tín hiệu, con cần làm gì: PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà chia sẻ, điều quan trọng nhất là cha mẹ cần biến ngôi nhà thành một “vùng an toàn” để con có thể thoải mái chia sẻ mọi điều mà không sợ bị trách mắng. Khi cảm thấy được tin tưởng, trẻ sẽ tìm đến bố mẹ đầu tiên mỗi khi gặp vấn đề.

Ông khuyến nghị, cha mẹ nên dạy con ba bước “cầu cứu” đơn giản. Trước hết, hãy kể ngay cho bố mẹ, mô tả sự việc một cách bình tĩnh và rõ ràng, chẳng hạn: “Mẹ ơi, có người nhắn tin lạ bắt con làm việc này...”, đồng thời khẳng định rằng bố mẹ sẽ luôn ở bên cạnh. Tiếp đó, giữ lại bằng chứng bằng cách chụp màn hình tin nhắn, lưu đường link hoặc số điện thoại của kẻ xấu, vì đây là thông tin rất quan trọng. Cuối cùng, cùng nhau hành động: cha mẹ sẽ đồng hành cùng con báo cáo tài khoản xấu, và nếu sự việc nghiêm trọng, cần liên hệ ngay các cơ quan chức năng như đường dây nóng 113 hoặc Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05) để được hỗ trợ.

“Sự tin tưởng của bố mẹ chính là “vũ khí” mạnh nhất của trẻ, và “bộ áo giáp” này cần được xây dựng ngay từ hôm nay”, PGS.TS Nguyễn Mạnh Hà nhấn mạnh.

Không đổ lỗi, hãy đi trước một bước

Theo PGS.TS Hà, nhiều người vẫn sai lầm khi cho rằng nạn nhân bị lừa vì ngây thơ hoặc thiếu kỹ năng sống. Thực tế, kẻ lừa đảo là những tội phạm chuyên nghiệp, dùng thủ đoạn tâm lý như giả danh cơ quan chức năng, cô lập nạn nhân khỏi gia đình, tạo áp lực thời gian và hợp lý hóa yêu sách bệnh hoạn. Với những kịch bản được tính toán từng câu chữ, bất kỳ đứa trẻ nào cũng có thể trở thành mục tiêu.

Chính vì vậy, cha mẹ cần dạy con nhận diện những lời lẽ đặc trưng của kẻ xấu và phản ứng tức thì: nếu ai đó yêu cầu giữ bí mật với bố mẹ hoặc đòi hình ảnh riêng tư, đó chắc chắn là lừa đảo và phải báo ngay cho gia đình.

Sự chuẩn bị kỹ lưỡng từ gia đình sẽ tạo ra một “vắc-xin tinh thần” giúp trẻ tự bảo vệ trước môi trường mạng đầy cạm bẫy. Mỗi lớp giáp là một kỹ năng, và khi được kết hợp, chúng sẽ tạo thành lá chắn vững chắc. “Không có bí mật nào đáng để đánh đổi sự an toàn và niềm tin với gia đình”, PGS.TS Hà nhấn mạnh.