Trong các kỳ trước, chúng ta đã phân tích hiện tượng một nhà thầu mới nổi trúng hàng loạt gói thầu suất ăn học đường và sự đối lập giữa hai mô hình "gộp thầu" và "chia thầu". Điểm chung nổi bật là các chủ đầu tư đều áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt". Kỳ này, chúng tôi sẽ đi sâu vào căn cứ pháp lý cụ thể cho phép áp dụng hình thức này và đối chiếu với bức tranh thị phần thực tế.
Căn cứ pháp lý: Điều 84 Nghị định 214/2025/NĐ-CP
Điểm mấu chốt lý giải việc các trường học đồng loạt áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt" nằm tại Nghị định 214/2025/NĐ-CP quy định chi tiết Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu.
Cụ thể, tại Điểm n, Khoản 4, Điều 84 của Nghị định này quy định các gói thầu áp dụng hình thức lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt bao gồm: "Gói thầu cung cấp suất ăn, bữa ăn học đường hoặc mua thực phẩm, nguyên liệu, nhiên liệu đầu vào để thực hiện việc cung cấp suất ăn, bữa ăn học đường cho học sinh bán trú, nội trú tại cơ sở giáo dục công lập..."
Quy định này đã chính thức đưa việc mua sắm thực phẩm, cung cấp bữa ăn bán trú vào danh mục các gói thầu có điều kiện đặc thù. Điều này có nghĩa là, các chủ đầu tư (Hiệu trưởng các trường) có đầy đủ cơ sở pháp lý để áp dụng hình thức "Lựa chọn nhà thầu trong trường hợp đặc biệt" mà không cần phải chứng minh tính cấp bách hay khẩn cấp như các trường hợp chỉ định thầu thông thường (quy định tại Điều 78).
Đây là một cơ sở pháp lý quan trọng, cho phép các trường bỏ qua các hình thức đấu thầu cạnh tranh như đấu thầu rộng rãi hay chào hàng cạnh tranh.
Quy trình tinh gọn và trách nhiệm của Chủ đầu tư
Khi được phép áp dụng hình thức này, quy trình lựa chọn nhà thầu cũng được quy định cụ thể tại Điều 85 của Nghị định 214/2025/NĐ-CP. Quy trình này tinh gọn hơn đáng kể, bao gồm các bước chính: Lập, phê duyệt kế hoạch lựa chọn nhà thầu; Thương thảo, hoàn thiện hợp đồng; Phê duyệt, công khai kết quả; và Ký kết hợp đồng.
Điểm mấu chốt nằm tại Khoản 1, Điểm b, Điều 85: Chủ đầu tư phải "Thương thảo, hoàn thiện hợp đồng với nhà thầu được xác định có đủ năng lực, kinh nghiệm". Cơ chế này đề cao vai trò và trách nhiệm giải trình của người đứng đầu đơn vị trong việc đánh giá năng lực nhà thầu và đảm bảo hiệu quả của việc đàm phán giá cả.
Thực tiễn thị trường: Sự tập trung vào một nhà thầu
Với cơ sở pháp lý này, việc lựa chọn nhà thầu trở nên đơn giản hóa về thủ tục. Và thực tế thị trường tháng 8/2025 đã phản ánh rõ nét tác động của quy định này khi kết hợp với mô hình "gộp thầu".
Dữ liệu tổng hợp từ các Quyết định phê duyệt Kết quả lựa chọn nhà thầu (KQ LCNT) cho thấy, Công ty TNHH Thực phẩm Thiên Hưng (MST: 0318329808) đã được ít nhất 19 trường học xác định là nhà thầu "có đủ năng lực, kinh nghiệm" và phê duyệt trúng thầu. Tổng giá trị của 19 gói thầu chi tiết này lên tới 31.763.299.150 đồng.
Tất cả các quyết định đều được ký bởi người đại diện pháp luật của chủ đầu tư là Hiệu trưởng trong tháng 8/2025.
Danh sách chi tiết 19 gói thầu tiêu biểu:
- Trường Mầm non Măng Non I: Giá trị 7.800.000.000 đồng (QĐ ngày 22/08/2025).
- Trường Mầm non 19/5: Giá trị 2.100.000.000 đồng (QĐ ngày 18/08/2025).
- Trường Mầm non Ánh Dương: Giá trị 1.870.000.000 đồng (QĐ ngày 22/08/2025).
- Trường Tiểu học Phạm Ngũ Lão (Gói 1): Giá trị 1.812.332.150 đồng (QĐ ngày 22/08/2025).
- Trường Mầm non Sóc Nâu (Gói rau củ): Giá trị 1.550.000.000 đồng (QĐ ngày 25/08/2025).
- Trường Mầm non Măng Non II: Giá trị 1.430.000.000 đồng (QĐ ngày 20/08/2025).
- Trường Mầm non Họa Mi: Giá trị 1.400.000.000 đồng (QĐ ngày 22/08/2025).
- Trường Mầm non Thủy Tiên: Giá trị 1.400.000.000 đồng (QĐ ngày 21/08/2025).
- Trường Mầm non Hoa Sen: Giá trị 1.400.000.000 đồng (QĐ ngày 28/08/2025).
- Trường Mầm non Hồng Nhung: Giá trị 1.300.000.000 đồng (QĐ ngày 22/08/2025). (Và 9 trường khác với tổng giá trị còn lại khoảng 8.200.967.000 đồng).
(Lưu ý: Đây chỉ là một phần trong tổng số 24 gói thầu trị giá hơn 47 tỷ đồng mà Công ty Thiên Hưng đã trúng trong tháng 8/2025 theo dữ liệu thống kê).
Khi cơ chế tinh gọn gặp chiến lược "gộp thầu"
Việc hàng loạt chủ đầu tư độc lập, thông qua quy trình đánh giá riêng theo Điều 85, lại cùng đi đến kết luận lựa chọn cùng một nhà thầu (đặc biệt là một nhà thầu mới thành lập chưa đầy một năm) là một hiện tượng đáng chú ý. Điều này cho thấy sự kết hợp giữa cơ chế pháp lý tinh gọn và chiến lược "gộp thầu" phổ biến đã tạo ra một kết quả thị trường đặc thù.
Chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang phân tích: "Việc Nghị định 214 cho phép áp dụng lựa chọn nhà thầu đặc biệt là nhằm giảm tải thủ tục hành chính cho các cơ sở giáo dục. Tuy nhiên, khi đa số các trường áp dụng chiến lược 'gộp thầu' quy mô lớn, nó vô hình trung tạo ra rào cản rất lớn cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hộ kinh doanh chuyên biệt tại địa phương."
Ông Giang nhấn mạnh: "Cơ chế này không sai về luật, nhưng nó đặt ra câu hỏi về tính hiệu quả và sự cạnh tranh. Khi không có đấu thầu rộng rãi, làm thế nào để đảm bảo rằng quy trình xác định năng lực theo Điều 85 được thực hiện khách quan và quá trình thương thảo mang lại mức giá tốt nhất?"
Tỷ lệ giá trúng thầu trung bình rất sát giá dự toán (99,89%) là một chỉ dấu cho thấy hiệu quả kinh tế có thể chưa được tối ưu.
Dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) nhận định: "Mục tiêu tối thượng của Luật Đấu thầu 2023 vẫn là cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế. Khi pháp luật trao quyền tự quyết lớn hơn cho Chủ đầu tư theo Điều 85, trách nhiệm giải trình của họ càng phải được đề cao."
Luật sư Hương phân tích: "Chủ đầu tư cần chứng minh được quy trình đánh giá năng lực, kinh nghiệm nhà thầu được thực hiện một cách minh bạch. Đồng thời, quá trình thương thảo hợp đồng cần có đầy đủ căn cứ để đảm bảo không thất thoát nguồn kinh phí từ phụ huynh. Nếu không làm tốt khâu này, dù quy trình đúng luật, nhưng mục tiêu về hiệu quả kinh tế và minh bạch đấu thầu giáo dục vẫn có thể không đạt được."
Câu hỏi đặt ra không còn là các trường làm đúng hay sai luật, mà là quy trình thực hiện theo luật định có thực sự đảm bảo lựa chọn được nhà thầu tốt nhất với giá cả tối ưu nhất hay không.
Trong kỳ cuối, chúng tôi sẽ đi sâu phân tích các giải pháp để tối ưu hóa việc thực thi các quy định mới này, đảm bảo sự cân bằng giữa quy định pháp luật và yêu cầu thực tiễn.
(Kỳ cuối: Để bữa ăn học đường thực sự cạnh tranh và minh bạch: Tối ưu hóa cơ chế 'chọn thầu đặc biệt')
