Sau vụ lật tàu thương tâm tại Vịnh Hạ Long khiến 37 người chết, 2 người hiện vẫn đang mất tích, hai du thuyền hạng sang Sea Octopus và Ambassador Cruise vẫn tổ chức bắn pháo hoa và mở nhạc. Dư luận phẫn nộ, doanh nghiệp xin lỗi, cơ quan quản lý lên tiếng. Nhưng ở giữa những phản ứng ấy, câu hỏi lớn hơn vẫn còn: Liệu có hay không khoảng trống pháp lý và đạo đức trong ngành du lịch?

chuẩn mực pháp lý thôi là chưa đủ

Luật sư Đặng Xuân Cường – Trưởng ban Hình sự, Công ty Luật TAT khi trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống cho rằng, trên bình diện pháp luật thuần túy, hành vi tổ chức pháo hoa và biểu diễn nghệ thuật – nếu có đủ điều kiện về an toàn, được cấp phép thì không cấu thành hành vi vi phạm. Tuy nhiên, ở đây có một yếu tố đặc biệt: thời điểm. Khi sự kiện xảy ra trong không gian mà cộng đồng đang đối diện một thảm kịch, chuẩn mực pháp lý thôi là chưa đủ. Điều cần được nhắc tới là chuẩn mực ứng xử đạo đức trong môi trường kinh doanh dịch vụ công cộng, đặc biệt là ngành du lịch.

Luật sư Cường cho rằng, rõ ràng đây là một hành vi thiếu tỉnh táo và lệch chuẩn ứng xử xã hội. Trong kinh doanh du lịch, ngoài trải nghiệm khách hàng còn có một yếu tố không kém phần quan trọng: sự đồng cảm với cộng đồng.

Nhiều ý kiến cho rằng, sự kiện được lên lịch từ trước, doanh nghiệp có thể không nhận kịp chỉ đạo dừng hoạt động, luật sư Đặng Xuân Cường cho rằng, hệ thống doanh nghiệp lớn, đặc biệt là du thuyền 5 sao không thể vận hành mà thiếu bộ phận giám sát truyền thông xã hội hoặc phối hợp an ninh địa phương. Trong một sự kiện lớn như vụ lật tàu, khó có chuyện “không biết”.

Tuy nhiên, luật sư Cường cho rằng, ông thiên về hướng xem đây là một sai sót quản trị hơn là hành vi cố ý xem thường nỗi đau cộng đồng. Sai sót ở đây là không có quy trình phản ứng kịp thời khi có biến cố khẩn cấp trong khu vực hoạt động. Việc tổ chức pháo hoa trong một đêm tang thương không chỉ gây tổn thương dư luận, mà còn gây thiệt hại truyền thông và danh tiếng nghiêm trọng cho chính doanh nghiệp.

không cần điều luật mới, nhưng cần bộ quy tắc ứng xử tối thiểu

Nói về công tác quản lý, giám sát, luật sư Đặng Xuân Cường cho biết, nhìn vấn đề ở góc độ hệ thống, liệu cơ chế truyền đạt mệnh lệnh hành chính đã đủ nhanh, rõ và kiểm tra hiệu quả chưa? Nếu thực sự đã có chỉ đạo tạm dừng pháo hoa ngay trong chiều xảy ra tai nạn, trách nhiệm không chỉ dừng lại ở doanh nghiệp mà cần xem xét vai trò giám sát của cơ quan cấp phép, lực lượng cảng vụ và đơn vị quản lý du lịch. Có thể không phải “chống lưng”, nhưng có dấu hiệu của lỏng lẻo quản trị công vụ và khoảng trống trách nhiệm liên đới.

Nhìn từ góc độ luật pháp, đạo đức và truyền thông, vụ việc này để lại nhiều bài học.

Thứ nhất, về pháp lý, cần xem xét bổ sung các quy định hoặc hướng dẫn ứng xử cho doanh nghiệp dịch vụ công cộng trong các tình huống khẩn cấp - từ thiên tai, tai nạn đến quốc tang. Có thể không cần điều luật mới, nhưng cần bộ quy tắc ứng xử tối thiểu mang tính bắt buộc.

Thứ hai, về đạo đức kinh doanh, đây là hồi chuông cảnh báo. Doanh nghiệp đừng chỉ chạy theo khách hàng VIP mà quên mất rằng cảm xúc xã hội là một yếu tố cấu thành giá trị thương hiệu. Một đêm pháo hoa có thể tốn tiền, nhưng một scandal đạo đức có thể tốn uy tín suốt nhiều năm.

Thứ ba, về truyền thông, rõ ràng các công ty chưa có kịch bản ứng phó khủng hoảng. Nếu họ dừng chương trình sớm, phát thông cáo chia buồn, treo cờ rủ hoặc giảm âm lượng, dư luận có thể đã không phản ứng dữ dội đến vậy. Truyền thông tốt không phải là biết nói, mà là biết lắng nghe đúng lúc và im lặng đúng nơi.

Luật sư Cường rất đồng tình với ý kiến “muốn du lịch bền vững, trước hết phải biết buồn cùng Nhân dân”. Du lịch bền vững không chỉ là bảo vệ môi trường hay giữ gìn di sản, mà còn là hài hòa với cảm xúc cộng đồng. “Chúng ta đang sống trong một xã hội giàu kết nối, giàu yêu thương – và cũng giàu sự quan sát. Vì thế, mỗi quyết định của doanh nghiệp hôm nay đều có thể trở thành câu chuyện định đoạt hình ảnh của ngày mai. Và trên hết, giữa lằn ranh của niềm vui và mất mát, doanh nhân nên chọn cách tỉnh táo và nhân văn, vì đó mới là đẳng cấp bền lâu”, luật sư Cường nói.