Qua ba kỳ trước, Báo Tri thức và Cuộc sống đã phân tích hồ sơ đấu thầu của Công ty Cổ phần Xây dựng Công trình Giao thông Thái Sơn dưới nhiều góc độ: từ quy mô trúng thầu lớn, những dấu hỏi về hiệu quả tiết kiệm (tỷ lệ tiết kiệm thấp), cho đến các mối quan hệ đối tác và cục diện cạnh tranh trên thương trường. Câu chuyện của một nhà thầu lớn không chỉ phản ánh hoạt động của một doanh nghiệp, mà còn là một lát cắt để nhìn vào những vấn đề mang tính hệ thống của thị trường đấu thầu Việt Nam hiện nay.

Mục tiêu của vệt bài là từ những trường hợp điển hình, nhận diện những thách thức trong thực tiễn và góp phần đề xuất các giải pháp nhằm hướng tới một thị trường cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả hơn.

Hành lang pháp lý đã hoàn thiện và chặt chẽ

Có thể khẳng định rằng, hệ thống pháp luật về đấu thầu của Việt Nam ngày càng được hoàn thiện, tạo ra một hành lang pháp lý tương đối đầy đủ và chặt chẽ để điều chỉnh các hoạt động mua sắm công.

Nền tảng là Luật Đấu thầu số 22/2023/QH15, cùng với các luật sửa đổi, bổ sung sau đó như Luật số 57/2024/QH15 và Luật số 90/2025/QH15. Các luật này đã quy định rõ ràng các nguyên tắc cơ bản là cạnh tranh, công bằng, minh bạch và hiệu quả kinh tế.

Để hướng dẫn chi tiết và đưa luật vào cuộc sống, Chính phủ và các Bộ, ngành đã ban hành các văn bản dưới luật cụ thể. Đáng chú ý là Nghị định 214/2025/NĐ-CP của Chính phủ quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu. Nghị định này đưa ra các quy trình, thủ tục và chế tài cụ thể để đảm bảo việc lựa chọn nhà thầu diễn ra đúng quy định.

Bên cạnh đó, Thông tư 79/2025/TT-BTC của Bộ Tài chính đóng vai trò then chốt trong việc hướng dẫn cung cấp, đăng tải thông tin về đấu thầu và quy định các mẫu hồ sơ đấu thầu trên Hệ thống mạng đấu thầu quốc gia. Việc chuẩn hóa mẫu hồ sơ và yêu cầu công khai thông tin là những bước tiến lớn nhằm hạn chế các tiêu chí "cài cắm", tăng cường tính minh bạch.

Về lý thuyết, khung pháp lý này đã bao quát hầu hết các khía cạnh của hoạt động đấu thầu, tạo điều kiện cho việc sử dụng vốn nhà nước một cách hiệu quả nhất.

Khoảng cách giữa quy định và thực tiễn

Mặc dù hành lang pháp lý đã rất rõ ràng, thực tiễn được phản ánh qua các hồ sơ đấu thầu (như hiện tượng tỷ lệ tiết kiệm thấp có hệ thống, tỷ lệ trúng thầu tuyệt đối tại một số bên mời thầu quen thuộc) vẫn cho thấy một khoảng cách nhất định giữa quy định và việc thực thi.

Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TPHCM) nhận định: “Pháp luật về đấu thầu của chúng ta không thiếu, thậm chí là rất chi tiết. Ví dụ, Nghị định 214/2025/NĐ-CP đã quy định rất rõ trách nhiệm của từng bên tham gia, từ chủ đầu tư, bên mời thầu, tổ chuyên gia cho đến nhà thầu. Vấn đề nằm ở việc tuân thủ các quy định đó trong thực tế.”

Bà Hương phân tích thêm về tầm quan trọng của việc áp dụng đúng các quy định về hồ sơ mời thầu: “Thông tư 79/2025/TT-BTC đã chuẩn hóa các mẫu hồ sơ. Nếu các bên mời thầu tuân thủ nghiêm ngặt, không đưa ra các yêu cầu làm hạn chế sự tham gia của nhà thầu (hành vi bị cấm theo Luật Đấu thầu), thì tính cạnh tranh sẽ được nâng cao. Khi cạnh tranh cao, hiệu quả kinh tế (tỷ lệ tiết kiệm) tự khắc sẽ được cải thiện. Do đó, việc rà soát chất lượng hồ sơ mời thầu là vô cùng quan trọng.”

Nâng cao vai trò và trách nhiệm của các bên tham gia

Để thu hẹp khoảng cách giữa pháp luật và thực tiễn, mấu chốt nằm ở yếu tố con người và trách nhiệm của các tổ chức tham gia vào quá trình đấu thầu.

Theo chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang, vai trò của Chủ đầu tư và Bên mời thầu là then chốt trong việc đảm bảo một cuộc thầu thực sự cạnh tranh và hiệu quả.

“Chủ đầu tư là người chịu trách nhiệm toàn diện về hiệu quả của dự án. Họ phải đảm bảo từ khâu lập dự toán chính xác, phê duyệt hồ sơ mời thầu khách quan, cho đến quá trình tổ chức lựa chọn nhà thầu và giám sát thực hiện hợp đồng. Nếu Chủ đầu tư thực hiện đúng và đầy đủ trách nhiệm của mình theo quy định của Luật Đấu thầu và Nghị định 214/2025/NĐ-CP, những hiện tượng như trúng thầu sát giá lặp đi lặp lại sẽ được hạn chế đáng kể,” ông Giang nhấn mạnh.

Bên cạnh đó, vai trò của các cơ quan giám sát, thanh tra, kiểm toán cũng cần được tăng cường. Ông Giang cho rằng: “Công tác hậu kiểm cần được thực hiện thường xuyên hơn, không chỉ dựa trên kế hoạch mà còn dựa trên các chỉ số rủi ro. Những gói thầu có tỷ lệ tiết kiệm thấp hoặc có dấu hiệu bất thường về mối quan hệ giữa các bên cần được ưu tiên xem xét. Việc xử lý nghiêm các vi phạm (nếu có) sẽ là yếu tố răn đe, giúp thị trường lành mạnh hơn.”

Việc phân tích các hồ sơ đấu thầu điển hình như trường hợp của Công ty Thái Sơn cho thấy những thách thức trong việc đảm bảo hài hòa các mục tiêu trong hoạt động đấu thầu.

Hệ thống pháp luật đã tạo ra một sân chơi với các quy tắc rõ ràng. Để sân chơi đó thực sự công bằng và mang lại lợi ích tối đa cho quốc gia, đòi hỏi sự nghiêm túc, chuyên nghiệp và trách nhiệm cao độ từ tất cả các bên tham gia. Chỉ khi các quy định của Luật Đấu thầu, các Nghị định và Thông tư hướng dẫn được thực thi một cách triệt để và khách quan, chúng ta mới có thể xây dựng được một thị trường đấu thầu Việt Nam thực sự cạnh tranh, minh bạch và hiệu quả, góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.