Ở hai kỳ trước, Báo Tri thức và Cuộc sống đã phác họa chân dung Công ty Thái Sơn như một nhà thầu lớn với mạng lưới quan hệ rộng và tỷ lệ trúng thầu ấn tượng tại một số "sân nhà". Tuy nhiên, để có một cái nhìn toàn diện và khách quan về môi trường đấu thầu, việc phân tích 68 lần trượt thầu trong tổng số 150 lần tham gia của doanh nghiệp này cũng quan trọng không kém. Dữ liệu cho thấy, trên thương trường khốc liệt, Thái Sơn cũng có những đối thủ "kỵ rơ" và những cuộc đối đầu không khoan nhượng.

Một thị trường đấu thầu lành mạnh là nơi có sự cạnh tranh thực sự, nơi không có nhà thầu nào là độc tôn. Việc Công ty Thái Sơn, dù rất mạnh, vẫn có tỷ lệ trượt thầu lên tới 45,3% cho thấy họ đang hoạt động trong một môi trường có sự tham gia của nhiều đối thủ đáng gờm khác. Phân tích các lần thất bại này giúp nhận diện rõ hơn cục diện cạnh tranh trên thị trường xây lắp.

Nhận diện những đối thủ “khắc tinh”

Theo dữ liệu, Công ty Thái Sơn đã từng đối đầu với 518 nhà thầu khác nhau trong 111 gói thầu (các gói còn lại họ tham gia độc lập hoặc không có đối thủ cạnh tranh). Trong số này, có một số cái tên nổi lên như là "khắc tinh" thực sự, với tỷ lệ thắng áp đảo khi đối đầu trực tiếp với Thái Sơn.

Đứng đầu danh sách này là Công ty CP Tập đoàn Thành Huy. Dữ liệu cho thấy hai doanh nghiệp này đã chạm trán nhau trong 6 gói thầu, và kết quả là Công ty Thái Sơn đã thất bại trong cả 6 lần đối đầu. Đây là một tỷ lệ thua tuyệt đối 100% trước một đối thủ cụ thể.

Một đối thủ lớn khác là Công ty CP Xây dựng Vận tải 68. Trong 5 lần cạnh tranh trực tiếp tại các gói thầu, phần thắng cũng đều không thuộc về Công ty Thái Sơn.

Ngoài ra, danh sách các nhà thầu thường xuyên thắng thế trước Thái Sơn còn có thể kể đến những tên tuổi lớn khác trong ngành giao thông:

• CTCP 873 - Xây dựng Công trình Giao thông: Thái Sơn thua 4/4 lần đối đầu.
• Công ty Cổ phần Đại Thiên Trường: Thái Sơn thua 4/4 lần đối đầu.
• Công ty Cổ phần Xây dựng Công trình 525: Thái Sơn thua 4/4 lần đối đầu.
• Tổng công ty Xây dựng Bạch Đằng - CTCP: Thái Sơn thua 3/3 lần đối đầu.
• Công ty Cổ phần Tập đoàn Đạt Phương: Thái Sơn thua 3/3 lần đối đầu.

Việc thất bại liên tiếp trước một số đối thủ nhất định cho thấy năng lực cạnh tranh của các đơn vị này là rất mạnh, hoặc họ có những lợi thế đặc thù tại các gói thầu mà Thái Sơn tham gia nhưng không thành công.

Nghịch lý “Vừa là đối tác, vừa là đối thủ”

Một điểm cực kỳ thú vị và phức tạp trong bức tranh cạnh tranh của Thái Sơn là mối quan hệ với Công ty Cổ phần Xây dựng Đông Nam Bộ. Như đã phân tích ở Hồ sơ đấu thầu Công ty Thái Sơn [Kỳ 2]: Giải mã "hệ sinh thái" chủ đầu tư và đối tác chiến lược, đây là đối tác liên danh thường xuyên nhất của Thái Sơn (liên danh 6 lần, thắng 4). Họ là những đồng minh ăn ý trong nhiều dự án lớn.

Thế nhưng, nghịch lý nằm ở chỗ, Đông Nam Bộ cũng chính là đối thủ mà Thái Sơn phải chạm trán nhiều nhất trên bàn cạnh tranh. Dữ liệu cho thấy hai công ty này đã đối đầu nhau trực tiếp trong 7 gói thầu. Kết quả khá cân bằng khi Công ty Thái Sơn thắng 4 gói và thua 3 gói.

Mối quan hệ này phản ánh một đặc điểm thường thấy trong các ngành công nghiệp lớn: "Coopetition" (vừa hợp tác, vừa cạnh tranh). Họ có thể là đồng minh chiến lược trong một dự án đòi hỏi sự kết hợp năng lực, nhưng lại là đối thủ trực tiếp, không khoan nhượng trong một dự án khác mà cả hai cùng nhắm tới với vai trò độc lập hoặc dẫn đầu liên danh khác.

Góc nhìn chuyên gia về cục diện cạnh tranh

Bình luận về mối quan hệ phức hợp này, chuyên gia đấu thầu Đỗ Phạm Giang nhận định: “Hiện tượng ‘vừa hợp tác, vừa cạnh tranh’ phản ánh đúng tính chất năng động và phức tạp của thị trường xây lắp Việt Nam. Các công ty lớn thường có chiến lược linh hoạt: họ hợp tác ở những gói thầu quy mô rất lớn, đòi hỏi năng lực tổng hợp về kỹ thuật, tài chính mà một mình họ khó đáp ứng được; nhưng lại cạnh tranh quyết liệt ở những gói thầu nằm trong thế mạnh cốt lõi của riêng mình.”

Ông Giang phân tích thêm: “Mối quan hệ đối tác - đối thủ của Thái Sơn và Đông Nam Bộ là một ví dụ điển hình của việc các doanh nghiệp tối ưu hóa chiến lược kinh doanh. Tuy nhiên, điều quan trọng cần được giám sát chặt chẽ là liệu sự cạnh tranh này có thực chất hay không. Nếu sự hợp tác và cạnh tranh diễn ra một cách minh bạch, dựa trên năng lực thực sự, thì đó là tín hiệu tốt cho thị trường. Ngược lại, nếu nó chỉ mang tính hình thức hoặc có dấu hiệu của sự thỏa thuận ngầm để phân chia thị trường, thì đó lại là vấn đề cần cảnh báo.”

Về phía pháp lý, Luật sư Nguyễn Thị Hương (Đoàn Luật sư TP.HCM) cho rằng: “Việc phân tích cả các gói thầu trượt cung cấp một cái nhìn cân bằng và đa chiều về năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp, đồng thời phản ánh tính khách quan của môi trường đấu thầu. Một thị trường lành mạnh là nơi có sự tham gia của nhiều nhà thầu khác nhau, và kết quả thắng-thua dựa trên năng lực thực tế.”

Bà Hương nhấn mạnh: “Việc một nhà thầu dù lớn đến đâu cũng có cả thắng và thua cho thấy họ đang thực sự tham gia vào một môi trường cạnh tranh. Tuy nhiên, các chủ đầu tư cũng cần lưu ý nếu mô hình thắng-thua có những dấu hiệu bất thường. Ví dụ, nếu một nhà thầu luôn thua một đối thủ cố định tại một địa bàn cụ thể, hoặc các nhà thầu luân phiên nhau thắng thầu một cách có hệ thống, đó có thể là dữ liệu để xem xét, nhằm đảm bảo không có các hành vi hạn chế cạnh tranh theo quy định của Luật Cạnh tranh và Luật Đấu thầu.”

Việc phân tích các lần thất bại cho thấy Công ty Thái Sơn không phải là một thế lực độc tôn. Họ vẫn phải đối mặt với sự cạnh tranh gay gắt từ nhiều đối thủ mạnh khác trên thị trường. Bức tranh này, khi kết hợp với những con số về hiệu quả tiết kiệm khiêm tốn (Hồ sơ đấu thầu Công ty Thái Sơn (Kỳ 1): “Ông lớn” nghìn tỷ và dấu hỏi về hiệu quả kinh tế) và các mối quan hệ "sân nhà" đặc biệt (Hồ sơ đấu thầu Công ty Thái Sơn [Kỳ 2]: Giải mã "hệ sinh thái" chủ đầu tư và đối tác chiến lược), đã vẽ nên một hồ sơ đấu thầu đa chiều, phức tạp và còn nhiều câu hỏi bỏ ngỏ.

Từ những dữ liệu cụ thể và các mối quan hệ chằng chịt đã được phân tích, vấn đề lớn nhất được đặt ra là gì cho sự minh bạch và hiệu quả của hoạt động đấu thầu sử dụng vốn nhà nước?

Báo Tri thức và Cuộc sống tiếp tục thông tin tới bạn đọc về vụ việc này.

Hồ sơ đấu thầu Công ty Thái Sơn [Kỳ cuối]: Pháp luật đã đầy đủ, mấu chốt là thực thi và trách nhiệm