“Tưởng con học hỏi, ai ngờ lại lo thêm”

Xuất phát từ các video lan truyền trên TikTok, YouTube với lượt xem lên đến hàng triệu, trò chơi “nuôi tinh thể” – tức tự tạo ra các tinh thể phát sáng từ bộ kit hóa học – đã nhanh chóng tạo thành cơn sốt. Các clip hướng dẫn thường ghi lại quá trình đổ dung dịch, để qua đêm và sáng hôm sau thu hoạch những “viên đá phép thuật” lấp lánh, màu mè.

Nắm bắt trào lưu, hàng loạt shop online, thậm chí một số cửa hàng tạp hóa, siêu thị đồ chơi cũng nhảy vào cuộc với hàng trăm mẫu mã tinh thể: từ dạng bột, dạng gel, đến “nuôi phát sáng”, “nuôi phát nổ”… với giá dao động từ 30.000 đồng đến vài trăm nghìn một bộ. Nhiều sản phẩm được quảng cáo “an toàn cho trẻ em”, nhưng khi truy vết nguồn gốc, phần lớn đều không rõ xuất xứ, không có kiểm định hóa chất, một số thậm chí chỉ có nhãn phụ bằng tiếng Trung hoặc hoàn toàn không có hướng dẫn sử dụng rõ ràng.

Chị Nguyễn Thị Thu Hà (quận Bình Thạnh, TP HCM) – phụ huynh của một bé trai lớp 5 chia sẻ, “tôi thấy con xem TikTok rồi xin mẹ mua bộ nuôi tinh thể. Lúc đầu cứ tưởng là trò chơi khoa học an toàn như mấy bộ xếp hình hay thí nghiệm vật lý nhỏ. Không ngờ đến khi bé làm rơi dung dịch ra bàn, thấy có mùi lạ và nhớt, mới giật mình tra Google thì hoảng hốt vì toàn là hóa chất nguy hiểm. Từ đó cấm tiệt, nhưng vẫn lo vì bạn bè bé nhiều đứa vẫn chơi”.

Anh Trần Khải Long (Bình Dương) – có con gái 9 tuổi từng bị nổi mẩn sau khi chơi tinh thể “phát sáng” cũng chia sẻ, “con bé bảo là “của bạn tặng, nhìn như đá kim cương”, tôi cũng nghĩ là đồ chơi thường thôi. Sau 2 ngày thì tay bị mẩn đỏ, đưa đi khám mới biết do tiếp xúc hóa chất. Tôi không hiểu sao lại có thể bán tràn lan những thứ như vậy mà không ai kiểm tra”.

Chị Phạm Quỳnh Anh (quản trị viên một nhóm phụ huynh tiểu học trên Facebook) cho biết: “Trong nhóm có nhiều bố mẹ chia sẻ con họ mê mẩn trào lưu này. Một số còn nghĩ đây là cách giúp con học khoa học từ sớm. Nhưng khi tôi đăng bài cảnh báo, mới thấy nhiều người bất ngờ vì chưa từng nghĩ nó có thể độc hại. Chúng ta đang bị đánh lừa bởi vẻ đẹp bên ngoài của những tinh thể lấp lánh ấy”.

Anh Lê Hoàng (quận 7, TP HCM) – phụ huynh có hai con trai học tiểu học: “Nếu đúng là đồ chơi hóa học thì ít nhất phải có tem chứng nhận an toàn, hướng dẫn rõ ràng và cảnh báo dùng găng tay, tránh nuốt... Nhưng tôi thấy ngoài thị trường, những bộ kít “nuôi tinh thể” được bán như đồ chơi bình thường, không ai kiểm soát. Quá nguy hiểm khi trẻ tự chơi mà không có giám sát”.

Nguy cơ tiềm ẩn từ “khoa học vui”

Theo các chuyên gia hóa chất và giáo dục, trong các bộ kit “nuôi tinh thể” thường chứa các chất như muối đồng, phèn amoni, borax, axit – nhiều loại trong số này có thể gây kích ứng da, bỏng hóa chất, dị ứng, thậm chí độc hại nếu hít phải hoặc nuốt nhầm.

Đặc biệt, nhiều bộ kít “nuôi tinh thể” có chứa K3[Fe(CN)6], hay còn gọi potassium ferricyanide, là một hợp chất của xyanua, được rao bán công khai trên các gian hàng thương mại điện tử. Loại chất này khi gặp môi trường axit mạnh hoặc bị phá hủy ở nhiệt độ cao, có thể giải phóng xyanua tự do, rất độc.

“Tinh thể là sản phẩm của quá trình kết tinh – một hiện tượng vật lý đẹp trong hóa học. Tuy nhiên, để tạo được tinh thể đẹp, người ta thường phải dùng đến các muối vô cơ như đồng sulfat, phèn nhôm, hoặc các hợp chất borax. Những chất này, nếu tiếp xúc trực tiếp với da, đặc biệt là da trẻ em, có thể gây kích ứng, phỏng nhẹ hoặc dị ứng. Nhiều chất còn độc hại nếu nuốt phải hoặc tích tụ lâu dài trong môi trường”, ông Nguyễn Hải Thanh – một chuyên gia hóa chất công nghiệp tại TP HCM cho hay.

“Trào lưu nuôi tinh thể không có gì sai nếu được tổ chức trong môi trường giáo dục chuẩn, với quy trình an toàn và hướng dẫn đầy đủ. Nhưng khi trở thành món đồ chơi đại trà, bán qua mạng không kiểm soát, không hướng dẫn, không cảnh báo – thì đó là nguy cơ tiềm ẩn. Trẻ em rất dễ tò mò, dùng tay trần, nghịch sai cách, thậm chí thử... nếm tinh thể – đó là điều chúng tôi từng ghi nhận ở một vài ca ngộ độc nhẹ”, ThS. Nguyễn Văn Hòa – chuyên gia giáo dục khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM) chia sẻ.

Có thể nói, trào lưu nuôi tinh thể là minh chứng cho ranh giới mong manh giữa “vui chơi sáng tạo” và “vô tình gây hại”. Trong bối cảnh trẻ nhỏ ngày càng tiếp xúc sớm với nội dung mạng và trào lưu toàn cầu, phụ huynh cần đóng vai trò định hướng rõ ràng, không nên dễ dãi với những sản phẩm “giáo dục” nhưng thiếu kiểm chứng.

Về phía cơ quan chức năng, đã đến lúc cần có quy định chặt chẽ hơn trong quản lý đồ chơi liên quan đến hóa chất, đồng thời đẩy mạnh truyền thông về an toàn hóa học trong môi trường gia đình và học đường.