"Thiên đường" của hàng giả, hàng nhái

Một loạt vụ hàng giả, hàng nhái với quy mô lớn vừa bị triệt phá gần đây hé lộ sự thật đáng báo động: Hàng giả hiện không chỉ tràn lan trên các sàn thương mại điện tử (TMĐT) mà còn được tổ chức bài bản, chuyên nghiệp. Đến khi lực lượng chức năng phát hiện, hậu quả đã lan rộng.

Vụ việc đáng chú ý mới đây nhất là Công an tỉnh Ninh Bình khởi tố bị can, bắt tạm giam Trần Đại Phúc - Giám đốc Công ty TNHH Hải Bé và Lê Văn Hải (thành viên góp vốn của công ty) về tội Buôn bán hàng giả là thực phẩm.

Theo xác định của cơ quan công an, chỉ từ năm 2024 đến nay, Công ty TNHH Hải Bé đã bán qua các kênh mạng xã hội TikTok Shop, Facebook, Shopee “Gia đình Hải Sen”, “Hải Sen” với hơn 800.000 sản phẩm; trong đó riêng mặt hàng “Siro ăn ngon Hải Bé” bán với số lượng trên 100.000 hộp sản phẩm.

Các kênh mạng xã hội do Lê Văn Hải làm chủ như TikTok "Gia đình Hải Sen" có hơn 2,6 triệu lượt follow và vlog trên Facebook với tên gọi "Hải Sen Vlog".

Khi khám trụ sở Công ty TNHH Hải Bé ở xã Văn Phú, huyện Nho Quan, công an thu hàng trăm kiện hàng là mỹ phẩm, thực phẩm chức năng không có hóa đơn, chứng từ chứng minh nguồn gốc xuất xứ.

Giám định các chỉ tiêu chất lượng của mặt hàng "Siro ăn ngon Hải Bé" in trên bao bì, công an xác định các thành phần Vitamin A, Calci, Vitamin C (chất chính tạo nên công dụng của sản phẩm) chỉ đạt dưới 70% so với công bố. Theo quy định hiện hành, thực phẩm này được xác định là hàng giả.

Mới đây, Công an tỉnh Bắc Giang triệt phá một cơ sở sản xuất, buôn bán số lượng lớn mỹ phẩm giả tại huyện Lạng Giang. Điều đáng nói, cơ sở này cũng bán hàng chủ yếu qua TikTok, Shopee và thu lời hàng tỷ đồng. Khám xét nơi sản xuất, lực lượng chức năng phát hiện sản phẩm thành phẩm như kem tẩy trang, kem dưỡng da, serum trị mụn, Sạch hôi nách, Cú đấm thép, Khử mùi hôi nách Hải Sen…

Lực chức năng cũng thu giữ khoảng 104.000 chiếc tem chống hàng giả, nhãn mác các loại; gần 10.000 chai, lọ; hàng triệu vỏ bao bì các loại; 300 kg nguyên liệu là phèn chua, dung dịch pha chế, máy dập date.

Những vụ việc trên chỉ là số ít vụ mà cơ quan công an đang triệt phá. Vấn đề đặt ra là trong thời gian qua, hàng giả, hàng nhái buôn bán rầm rộ trên sàn TMĐT nhưng việc phát hiện, xử lý dường như... rất nhỏ giọt. Như tài khoản Tiktok “Gia đình Hải Sen", hầu như những người dùng mạng xã hội này đều không ít lần bắt gặp.

Nhiều lỗ hổng

Trao đổi với PV Tiền Phong, Luật sư Nguyễn Thanh Hải - Giám đốc Công ty Luật An Hoàng Gia - cho rằng, sở dĩ hàng giả, hàng nhái lộng hành một thời gian dài trên sàn thương mại điện tử mà không bị xử lý do có quá nhiều kẻ hở trên thị trường này.

Đầu tiên đến từ việc không thể xác minh người bán. Hiện nay, phần lớn sàn TMĐT cho phép người bán đăng ký tài khoản dễ dàng, chỉ cần địa chỉ email hoặc số điện thoại. Việc không bắt buộc xác thực danh tính điện tử khiến người bán dễ dàng thay đổi tên tài khoản, tái xuất hiện sau khi bị khóa hoặc xử phạt.

Theo báo cáo tổng kết của Bộ Công Thương, cơ quan quản lý không thể nắm được một cá nhân đang bán hàng trên bao nhiêu nền tảng, cũng như không thể đối chiếu thông tin giữa các sàn. Điều này khiến hoạt động kiểm tra, truy vết, xử lý vi phạm trở nên gần như bất khả thi nếu không có sự phối hợp toàn diện từ chính các nền tảng.

Ngoài ra, tình trạng không kiểm soát được hàng hóa trước khi bán khiến hàng giả, hàng nhái tự do tung hoành.

"Các sàn TMĐT hiện chỉ yêu cầu thương nhân kê khai thông tin sản phẩm mà không có nghĩa vụ kiểm định chất lượng hay xác minh nguồn gốc trước khi hàng đến tay người tiêu dùng. Trong môi trường truyền thống, hàng hóa phải qua các bước kiểm tra, đăng ký lưu hành. Còn trên mạng, bất kỳ ai cũng có thể rao bán mỹ phẩm, dược phẩm, thực phẩm chức năng... với danh nghĩa xách tay hoặc nhập khẩu, không cần hồ sơ chứng minh", Luật sư Hải nói.

Luật sư Lê Thị Thanh Hà - Đoàn Luật sư TP Hà Nội - cho rằng, việc xử phạt các hành vi gian lận TMĐT hiện chủ yếu dựa trên các Nghị định 52/2013 về Thương mại điện tử và Nghị định 85/2021 (sửa đổi, bổ sung một số điều Nghị định 52) - vốn mang tính khuyến cáo nhiều hơn chế tài nghiêm khắc. Mức xử phạt thường chỉ dừng lại ở vài chục triệu đồng, trong khi doanh thu từ bán hàng giả có thể lên tới hàng tỷ đồng mỗi tháng. Bên cạnh đó, chưa có cơ chế giám sát theo thời gian thực các hoạt động trên sàn, dẫn tới việc xử lý luôn đi sau.

Đặc biệt, theo Luật sư Hà, sự thiếu phối hợp liên ngành và dữ liệu chia sẻ. Hoạt động TMĐT liên quan chặt chẽ tới thuế, hải quan, công an, Sở Công Thương, lực lượng quản lý thị trường... nhưng lại thiếu cơ chế chia sẻ dữ liệu đồng bộ.

"Nền tảng TMĐT chưa có trách nhiệm cung cấp báo cáo giao dịch theo thời gian thực, dẫn tới tình trạng cơ quan quản lý muốn kiểm tra nhưng không biết kiểm gì. Cùng với đó, lực lượng quản lý thị trường còn khá mỏng, chưa theo kịp tốc độ phát triển của TMĐT khiến thị trường này dường như nằm ngoài tầm kiểm soát", Luật sư Hà bày tỏ.