Những ngày gần gây, ở các chợ dân sinh hay dọc những con phố ở Hà Nội, người ta dễ dàng bắt gặp những chùm chà là chín vàng óng, căng mọng, trông vô cùng bắt mắt. Loại quả tưởng chừng xa lạ này đang trở thành tâm điểm chú ý, khiến nhiều người tò mò và tìm mua thưởng thức. Đáng chú ý, mức giá hiện tại chỉ dao động từ 70.000 – 150.000 đồng/kg, rẻ hơn nhiều so với trước đây. Nhờ vậy, chà là tươi đã dần rời khỏi “vùng đặc sản xa xỉ” để trở thành loại trái cây bình dân.
Quả chà là có hình bầu dục, khi non có màu xanh, chín dần chuyển vàng rồi nâu sậm. Mỗi quả dài khoảng 3–7 cm, bên trong chứa một hạt cứng. Lớp thịt quả mềm, dẻo và rất ngọt. Cây chà là thuộc họ cau dừa, cao trung bình 15–25 m, có tán lá xòe rộng, thường mọc thành từng bụi lớn. Nhờ khả năng chịu hạn tốt, cây có thể sinh trưởng khỏe mạnh trên đất khô cằn, thậm chí cả những vùng sa mạc khắc nghiệt.
Chà là có nguồn gốc từ khu vực Trung Đông và Bắc Phi, được con người trồng cách đây hàng nghìn năm. Đây là loại quả gắn bó mật thiết với đời sống của người dân nơi sa mạc. Từ thời cổ đại, người Ả Rập và Ai Cập đã xem chà là là nguồn lương thực chính, dễ bảo quản và giàu năng lượng. Không chỉ là thực phẩm, quả chà là còn mang giá trị văn hóa, thường xuất hiện trong các dịp lễ hội.
Trước kia, chà là ở Việt Nam chủ yếu xuất hiện dưới dạng quả khô nhập khẩu từ Iran, Tunisia, Ả Rập Saudi hay UAE. Tuy nhiên, vài năm gần đây, một số nông trại tại Khánh Hoà, Lâm Đồng và Đồng Nai đã bắt đầu trồng thử nghiệm cây chà là và cho quả. Nhờ khí hậu nắng nóng và khô ráo, cây phát triển khá thuận lợi, hứa hẹn mở ra một loại cây ăn quả mới vừa mang giá trị kinh tế vừa đa dạng hóa nguồn nông sản.
Chà là có thể ăn tươi khi chín vàng hoặc nâu. Ngoài ra, loại quả này còn được phơi khô hoặc sấy để bảo quản lâu dài. Chà là khô thường dẻo, ngọt đậm và giàu năng lượng, rất thích hợp làm món ăn vặt hoặc nguyên liệu chế biến. Người ta có thể dùng chà là để nấu chè, làm bánh, ngâm rượu, hoặc kết hợp trong các món salad, sữa chua, sinh tố. Với những ai theo chế độ ăn chay hay ăn kiêng, chà là cũng là lựa chọn lý tưởng để thay thế cho đường tinh luyện.
Điểm khiến chà là trở nên đặc biệt chính là hương vị ngọt đậm như mật ong, xen lẫn chút caramel tự nhiên. Khi ăn tươi, chà là giòn nhẹ, thanh mát; còn khi sấy khô thì dẻo dai, thơm ngậy. Hương vị này vừa lạ vừa quen, dễ chinh phục khẩu vị của cả người lớn lẫn trẻ nhỏ. Chính vì thế, chà là không chỉ là loại quả giàu dinh dưỡng mà còn là món ăn mang đến sự thích thú trong ẩm thực.
Điều đặc biệt, chà là rất giàu vitamin C, nhiều gấp 75 lần so với táo, có nhiều công dụng với sức khoẻ:
Chống oxy hóa và cải thiện thiếu máu
Chà là giàu caroten – chất chống oxy hóa mạnh giúp cơ thể tổng hợp vitamin A, bảo vệ tế bào trước tác động của gốc tự do. Bên cạnh đó, hàm lượng sắt dồi dào góp phần cải thiện tình trạng thiếu máu, đặc biệt hữu ích cho người suy nhược hoặc thiếu sắt.
Tốt cho huyết áp và tim mạch
Kali trong chà là có tác dụng hạ huyết áp – yếu tố then chốt trong phòng ngừa bệnh tim. Chất xơ phong phú còn hỗ trợ giảm hấp thu cholesterol xấu (LDL), giúp mạch máu thông thoáng, từ đó biến chà là thành món ăn vặt thân thiện với người mắc bệnh tim mạch.
Hỗ trợ tiêu hóa
Là loại quả khô giàu chất xơ, chà là hoạt động như “thuốc nhuận tràng” tự nhiên, giúp giảm táo bón, thanh lọc cơ thể và hạn chế tình trạng ợ nóng, khó tiêu khi ăn nhiều đồ cay, nhiều dầu mỡ.
Nguồn năng lượng dồi dào
Nhờ chứa glucose và fructose, chà là cung cấp năng lượng nhanh, phù hợp với vận động viên, học sinh – sinh viên, giáo viên hoặc người lao động cần sự tập trung và thể lực. Chỉ 150g chà là đã mang đến khoảng 400 calo, đủ đáp ứng phần lớn nhu cầu năng lượng trong ngày.
Giàu vitamin và dưỡng chất
Chà là cung cấp vitamin nhóm B (B6 12%, niacin 9%, B2 6%, folate 7%), protein khoảng 7% và rất ít chất béo (<1%). Đường tự nhiên trong chà là tạo vị ngọt dễ chịu, được ví như “kẹo tự nhiên” lành mạnh cho sức khỏe.
Lưu ý khi sử dụng
Chà là khô ít vitamin C, có thể làm giảm khả năng hấp thu sắt. Do đó, nên kết hợp với trái cây giàu vitamin C như cam, chanh để tăng hiệu quả.
Hàm lượng đường trong chà là chiếm 50–70%, rất ngọt, vì vậy người có đường huyết cao cần hạn chế.
Chà là chứa tyramin, nếu ăn nhiều có thể gây đau nửa đầu ở một số người. Tốt nhất chỉ nên dùng khoảng 3–5 quả mỗi lần.
