Đột quỵ não là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và tàn phế trên toàn thế giới cũng như tại Việt Nam. Khi nhắc đến phục hồi sau đột quỵ, chúng ta thường nghĩ ngay đến hành trình tập đi, tập nói, phục hồi vận động.

Tuy nhiên, có một di chứng thầm lặng nhưng ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống của người bệnh và gia đình, đó là suy giảm nhận thức sau đột quỵ. Vì vậy, việc nhận diện và can thiệp sớm sẽ giúp mở ra hy vọng mới cho người bệnh.

Vết sẹo trên não bộ gây suy giảm nhận thức

Suy giảm nhận thức là một vấn đề rất phổ biến nhưng thường bị bỏ sót. Nó không đơn thuần là sự đãng trí, mà là sự suy giảm ở nhiều lĩnh vực của não bộ, bao gồm:

Trí nhớ: Người bệnh khó ghi nhớ thông tin mới, thường xuyên quên các sự kiện vừa xảy ra.

Chức năng điều hành: Khó khăn trong việc lên kế hoạch, giải quyết vấn đề, ra quyết định, ngay cả với những công việc quen thuộc hàng ngày.

Sự tập trung: Dễ bị phân tâm, không thể tập trung vào một công việc trong thời gian dài.

Ngôn ngữ: Khó tìm từ để diễn đạt, nói năng không còn lưu loát.

Nhận thức không gian và xã hội: Thay đổi trong hành vi, cảm xúc, khó nhận biết các tín hiệu xã hội.

Điều đáng nói là người bệnh thường tự nhận thức được sự suy giảm của chính mình. Họ cảm thấy bối rối, bất lực khi không thể thực hiện những việc đơn giản, dẫn đến căng thẳng, trầm cảm và tự cô lập bản thân khỏi xã hội. Đây chính là "gánh nặng thầm lặng" mà cả người bệnh và gia đình phải đối mặt.

Tại sao đột quỵ gây suy giảm nhận thức?

Não bộ của chúng ta là một mạng lưới giao tiếp phức tạp, dựa vào các chất dẫn truyền thần kinh để truyền tín hiệu. Trong đó, Acetylcholine là một chất dẫn truyền cực kỳ quan trọng cho trí nhớ và học tập.

Khi đột quỵ xảy ra (dù là nhồi máu não hay chảy máu não), tình trạng thiếu oxy và dưỡng chất đột ngột làm tổn thương các tế bào thần kinh. Quá trình này phá vỡ nghiêm trọng việc sản xuất và giải phóng Acetylcholine. Nồng độ Choline - tiền chất tạo ra Acetylcholine - trong não sụt giảm nhanh chóng. Mạng lưới giao tiếp của não bị "đứt gãy", dẫn đến các biểu hiện suy giảm nhận thức.

Chiến lược điều trị toàn diện: Hy vọng cho người bệnh

Suy giảm nhận thức sau đột quỵ có thể được can thiệp và làm chậm lại nếu có một chiến lược điều trị toàn diện.

Nền tảng là phòng ngừa tái phát: Điều trị tốt các yếu tố nguy cơ như tăng huyết áp, đái tháo đường, rối loạn mỡ máu, rung nhĩ và duy trì lối sống lành mạnh là bước đi tiên quyết. Ngăn chặn một cơn đột quỵ thứ hai xảy ra chính là bảo vệ não bộ khỏi những tổn thương nặng nề hơn.

Can thiệp bằng thuốc: Hỗ trợ "mạng lưới" não bộ: Bên cạnh việc kiểm soát yếu tố nguy cơ, các liệu pháp dược lý đóng vai trò quan trọng:

Thuốc ức chế men Cholinesterase: Giúp bảo vệ lượng Acetylcholine còn lại trong não, tăng cường khả năng dẫn truyền thần kinh.

Bổ sung tiền chất Choline: Các nghiên cứu được trình bày tại hội thảo cho thấy, việc cung cấp "nguyên liệu" để não bộ tái tổng hợp Acetylcholine giúp cải thiện đáng kể điểm số nhận thức, khôi phục màng tế bào thần kinh và hỗ trợ quá trình phục hồi. Liệu pháp này đã được chứng minh hiệu quả và được đưa vào các hướng dẫn điều trị tại Việt Nam và trên thế giới.

Phục hồi chức năng và Hỗ trợ tâm lý

Phục hồi sau đột quỵ là một quá trình đa chiều:

Vật lý trị liệu: Phục hồi vận động.

Hoạt động trị liệu: Giúp người bệnh thực hiện lại các sinh hoạt hàng ngày.

Ngôn ngữ trị liệu: Cải thiện khả năng giao tiếp.

Phục hồi nhận thức: Các bài tập "rèn luyện trí não" giúp kích thích sự linh hoạt của não bộ.

Hỗ trợ tâm lý: Tư vấn, động viên người bệnh và gia đình vượt qua những khó khăn về mặt tinh thần.

Phục hồi sau đột quỵ là một hành trình dài, đòi hỏi sự kiên trì của người bệnh và sự đồng hành, thấu hiểu của gia đình. Suy giảm nhận thức là một phần của hành trình đó, không phải là dấu chấm hết.

Nếu bạn hoặc người thân có những dấu hiệu suy giảm về trí nhớ, sự tập trung hay thay đổi hành vi sau đột quỵ, đừng ngần ngại trao đổi với bác sĩ điều trị. Việc chẩn đoán sớm và can thiệp kịp thời bằng một chiến lược toàn diện có thể làm chậm quá trình suy giảm, cải thiện chức năng và mang lại chất lượng cuộc sống tốt hơn cho người bệnh.

BSCKII Nguyễn Tiến Dũng (Phó Giám đốc Trung tâm Đột quỵ, Bệnh viện Bạch Mai)