Củ dong là phần rễ phình to của cây dong riềng, một loài cây thân thảo cao khoảng 1,5 - 2m, có lá xanh to bản và hoa màu đỏ hoặc cam rất đẹp. Củ thường mọc thành cụm dưới đất, có hình thon dài, đầu nhọn, bên ngoài phủ lớp vảy mỏng, vỏ màu nâu sẫm, ruột trắng ngà.
Củ dong có tên khoa học là Canna edulis Ker, thuộc họ Dong riềng (Cannaceae), có nguồn gốc từ vùng Nam Mỹ. Từ xa xưa, loại cây này đã được người dân bản địa trồng để lấy tinh bột làm lương thực. Về sau chúng trở thành một loại cây trồng quen thuộc ở nhiều nước, trong đó có Việt Nam.
Cây dong riềng ưa khí hậu mát mẻ, đất ẩm và giàu mùn. Đặc biệt, vùng đất đồi, đất ruộng cao, tơi xốp và có khả năng thoát nước tốt là điều kiện lý tưởng để củ phát triển to, đều và nhiều tinh bột. Củ thường được trồng vào đầu mùa xuân và thu hoạch sau 7–9 tháng, vào khoảng tháng 8 đến tháng 11 hằng năm.
Củ dong có vị ngọt nhẹ, bùi, tính mát, giàu tinh bột, chất xơ và khoáng chất. Khi luộc lên, phần ruột chuyển màu hơi trong, có độ dẻo và thơm dịu. Nhờ hàm lượng tinh bột cao nhưng dễ tiêu hóa, củ dong không gây cảm giác đầy bụng, đồng thời hỗ trợ tốt cho hệ tiêu hóa, giúp thanh nhiệt, giải độc và cải thiện chức năng đường ruột.
Củ dong cũng được ví như một loại “nhân sâm bình dân” bởi vừa dễ tìm, dễ chế biến lại mang lại cảm giác thanh mát, nhẹ bụng sau khi ăn.
Một trong những sản phẩm nổi bật nhất từ củ dong chính là miến dong. Sau khi được rửa sạch và nghiền nát, củ dong được lọc lấy tinh bột rồi phơi khô, chế biến thành sợi miến mềm dai, có màu xám trong tự nhiên. Miến dong là nguyên liệu chính trong nhiều món ăn quen thuộc như miến xào thịt bò, miến xào lòng gà, miến trộn, hay miến nấu măng, miến lươn, miến cua… So với các loại miến công nghiệp, miến dong có hương vị đậm đà, sợi không bị nát khi nấu lâu và đặc biệt an toàn cho sức khỏe.
Với những ai ưa thích sự đơn giản, củ dong luộc hoặc hấp là một lựa chọn tuyệt vời. Củ dong sau khi luộc chín sẽ có độ bở nhẹ, thơm và bùi, có thể chấm với muối lạc hay muối vừng để ăn như món ăn chơi. Món này đặc biệt phổ biến vào mùa đông, bởi vừa ấm bụng vừa mang lại cảm giác dân dã, gần gũi. Ngoài ra, củ dong còn được làm thành bánh dong, chè củ dong...
Giá củ dong hiện nay dao động từ 15.000 đến 30.000 đồng/kg, tùy theo loại củ (dong trắng hay dong đỏ), độ tươi, kích cỡ và vùng trồng. Vào đúng mùa thu hoạch, củ thường rẻ và dễ mua hơn.
Theo các chuyên gia dinh dưỡng, trung bình cứ 120g củ dong tươi sẽ có 78 Calo, 16g carbohydrate, 2g chất xơ, 5g protein, 102% vitamin B9, 17% P, 15% Fe, 11% Ka... cùng nhiều dưỡng chất khác.
Những tác dụng của củ dong với sức khỏe
Cải thiện hệ tiêu hóa
Củ dong chứa tinh bột kháng, một loại chất xơ không tiêu hóa được ở ruột non, mà sẽ lên men ở ruột già. Quá trình lên men này tạo ra các axit béo chuỗi ngắn có lợi cho sức khỏe đường ruột, giúp nuôi dưỡng các tế bào niêm mạc ruột, tăng cường chức năng hàng rào ruột và giảm viêm.
Tốt cho sức khỏe tim mạch
Lượng kali dồi dào trong củ dong giúp thư giãn thành mạch máu, cho phép máu lưu thông dễ dàng hơn, giảm áp lực lên tim và giảm nguy cơ tăng huyết áp - một yếu tố nguy cơ chính của bệnh tim mạch. Củ dong tự nhiên cũng chứa rất ít natri. Việc giảm lượng natri trong chế độ ăn uống có thể giúp kiểm soát huyết áp và giảm gánh nặng cho tim.
Hỗ trợ kiểm soát đường huyết
Củ dong có chỉ số đường huyết thấp, có nghĩa là nó được tiêu hóa và hấp thụ chậm hơn so với các loại thực phẩm có GI cao. Điều này giúp ngăn ngừa sự tăng đột biến lượng đường trong máu sau bữa ăn, đặc biệt quan trọng đối với những người mắc bệnh tiểu đường hoặc tiền tiểu đường.
Hỗ trợ giảm cân
Khi củ dong được nấu chín và để nguội, tinh bột kháng sẽ chuyển sang dạng gel nhớt, làm chậm quá trình tiêu hóa và hấp thụ thức ăn. Điều này giúp bạn cảm thấy no lâu hơn sau bữa ăn, giảm lượng calo nạp vào cơ thể, góp phần hỗ trợ giảm cân.
Cân bằng huyết áp
Củ dong có tác dụng cải thiện sức khỏe tim mạch, giúp duy trì huyết áp khỏe mạnh. Hàm lượng kali cao trong củ dong giúp các mạch máu thư giãn và do đó, duy trì huyết áp cân bằng.
Cải thiện chức năng nhận thức, giấc ngủ
Củ dong hỗ trợ sự phát triển lành mạnh của não. Hàm lượng sắt trong củ dong giúp cải thiện việc sản xuất huyết sắc tố, từ đó cải thiện lưu lượng máu và chức năng nhận thức, giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer và mất trí nhớ, làm giảm chứng mất ngủ.
Tốt cho trẻ nhỏ
Đặc tính không chứa gluten làm cho củ dong riềng trở thành một trong những thực phẩm lành mạnh với sức khỏe trẻ em.
Thực phẩm này còn làm dịu cơn đau bụng, hỗ trợ hệ tiêu hóa yếu ớt của trẻ. Theo y học cổ truyền, củ dong riềng có thể điều trị chứng chướng bụng ở trẻ nhỏ.
