Tanaka Kakuei (1918-1993) là một trong những chính trị gia gây tranh cãi nhất trong lịch sử hiện đại Nhật Bản. Xuất thân từ một gia đình nghèo khó ở tỉnh Niigata, ông vươn lên từ một nhân viên xây dựng trở thành Thủ tướng thứ 64 của Nhật Bản vào năm 1972.
Kiến thiết hạ tầng và "đế chế chính trị" từ những dòng tiền mờ ám
Với tài năng tổ chức phi thường, khả năng vận động quần chúng sắc sảo và mạng lưới quyền lực bền chặt trong hậu trường, Tanaka từng được xem là hiện thân của “dân chủ đại chúng” tại một quốc gia mà quyền lực chính trị vốn do tầng lớp tinh hoa kiểm soát.
Tuy nhiên, bên cạnh hình ảnh một nhà kiến thiết đầy tham vọng, ông cũng là tâm điểm của nhiều vụ bê bối tài chính và nghi án có liên hệ mật thiết với thế giới ngầm Nhật Bản – yakuza.
Ông Tanaka Kakuei khi còn trong nhiệm kỳ Thủ tướng Nhật Bản. Ảnh: Asia Times.
Trong nhiệm kỳ ngắn ngủi của mình, Tanaka nổi tiếng với chính sách phát triển hạ tầng quy mô lớn, đặc biệt là việc thúc đẩy xây dựng mạng lưới đường cao tốc và đường sắt tốc độ cao xuyên suốt Nhật Bản. Chính sách này đã thúc đẩy tăng trưởng kinh tế mạnh mẽ, nhất là ở các vùng nông thôn, từ đó giúp ông củng cố cơ sở chính trị vững chắc. Đồng thời nó cũng mở ra cánh cửa cho hàng loạt mối quan hệ bất minh giữa chính trị và kinh doanh, khi nhiều tập đoàn xây dựng được cho là đã tài trợ ngầm cho Tanaka để đổi lại các hợp đồng béo bở.
Cơn bão lớn nhất ập đến với ông là vụ bê bối Lockheed năm 1976. Đây là một trong những vụ án tham nhũng quốc tế gây chấn động toàn cầu, trong đó Tập đoàn Lockheed (Mỹ) bị cáo buộc hối lộ các quan chức nhiều nước để thúc đẩy việc mua bán máy bay chiến đấu và dân dụng. Tại Nhật Bản, Tanaka bị cáo buộc đã nhận hơn 500 triệu yên từ Lockheed thông qua các trung gian, để hỗ trợ việc hãng All Nippon Airways (ANA) chọn mua máy bay L-1011 TriStar của Lockheed thay vì các đối thủ khác. Các khoản tiền được cho là đã chuyển qua một loạt công ty bình phong, trong đó có các nhân vật có quan hệ với thế giới ngầm.
Trong cuộc điều tra, nhiều dấu hiệu cho thấy sự dính líu của các nhóm yakuza - tổ chức tội phạm truyền thống ở Nhật Bản - trong vai trò môi giới, chuyển tiền và bảo vệ các giao dịch ngầm giữa các doanh nghiệp quốc tế và giới chính trị Nhật Bản. Dù bằng chứng không bao giờ được công bố công khai một cách trọn vẹn, nhưng sự trùng khớp giữa các công ty trung gian trong đường dây Lockheed với các thực thể từng được yakuza sử dụng để rửa tiền hoặc thao túng thị trường đã khiến công chúng không khỏi nghi ngờ. Tanaka bị bắt vào năm 1976 và chính thức bị kết tội vào năm 1983, mặc dù ông liên tục kháng cáo và không bao giờ thụ án tù do tình trạng sức khỏe yếu.
Cựu Thủ tướng Nhật Bản Kakuei Tanaka bị các công tố viên bắt giữ vì cáo buộc nhận gần 2 triệu USD trong vụ bê bối hối lộ của Lockheed, tháng 7/1976. Ảnh: Reddit.
nghi án dai dẳng về "tiền bẩn" Yakuza
Tuy nhiên, vụ Lockheed chỉ là phần nổi của tảng băng. Từ giữa thập niên 1970 đến đầu những năm 1990, nhiều cuộc điều tra khác – cả chính thức lẫn báo chí độc lập – đã cho thấy cách mà Tanaka xây dựng "đế chế chính trị" riêng của mình, còn được gọi là Phái Tanaka, thông qua việc gom góp quỹ bất hợp pháp từ các doanh nghiệp, nhà thầu, và các nhóm tài phiệt địa phương. Một số tài liệu nội bộ từng được rò rỉ cho thấy các nguồn quỹ từ các nhóm có liên hệ đến yakuza – đặc biệt là trong ngành xây dựng, bất động sản và công nghệ quốc phòng – đã được sử dụng để chi trả cho chiến dịch tranh cử, mua chuộc đối thủ và duy trì ảnh hưởng trong đảng Dân chủ Tự do (LDP).
Tanaka được ví như “ông trùm trong bóng tối” vì dù đã từ chức thủ tướng chỉ sau hai năm điều hành, ông vẫn tiếp tục nắm quyền lực thực sự trong hậu trường chính trị Nhật Bản thông qua mạng lưới phe phái và các chính trị gia trung thành. Một trong những minh chứng rõ ràng là việc ông “chỉ định” Noboru Takeshita – một trong những trợ lý thân cận – làm thủ tướng sau này. Chính Takeshita sau đó cũng bị cuốn vào vụ bê bối lớn năm 1988, tiếp tục đào sâu thêm mối liên hệ giữa giới chính trị Nhật Bản đương thời và đồng tiền bẩn.
Những nghi vấn về yakuza tài trợ cho giới chính trị không phải là điều xa lạ tại Nhật Bản trong thế kỷ 20. Tuy nhiên, ở trường hợp Tanaka Kakuei, mức độ phức tạp, quy mô và tính tổ chức của các dòng tiền mờ ám khiến ông trở thành biểu tượng cho sự hòa quyện giữa quyền lực chính trị, tư bản thân hữu và thế giới ngầm. Dù không bao giờ bị kết tội có quan hệ trực tiếp với yakuza, sự nghiệp của Tanaka vẫn mãi mãi bị bao phủ bởi một lớp sương mù nghi vấn nơi thế lực ngầm và quyền lực công khai gặp nhau ở những vùng xám khó định hình.
Tanaka Kakuei qua đời năm 1993, mang theo nhiều bí mật chưa bao giờ được làm sáng tỏ. Ông được một bộ phận dân chúng nhớ đến như một người hùng vì đã đưa Nhật Bản vươn mình bằng hạ tầng. Nhưng với giới học giả, nhà báo và các nhà điều tra chính trị, ông vẫn là hình ảnh điển hình cho một thời kỳ mà chính trường Nhật Bản bị chi phối bởi tiền bạc, bè phái và những bóng ma đến từ thế giới ngầm – một thời kỳ mà cái giá phải trả cho quyền lực là sự ăn mòn của niềm tin công chúng vào nền dân chủ.
