Trong Kỳ 1, Báo điện tử Tri thức & Cuộc sống đã phản ánh thực trạng Công ty TNHH MTV Xây dựng Thành Chương (MST: 3801301734) liên tiếp trúng các gói thầu tại địa bàn nguyên tỉnh Bình Phước (nay thuộc Đồng Nai) với tỷ lệ tiết kiệm ngân sách rất thấp. Đi sâu vào hồ sơ các gói thầu này, phát hiện một mẫu số chung đáng chú ý: sự thiếu vắng tính cạnh tranh một cách bất thường.
Các cuộc thầu dường như chỉ có sự tham gia thực chất của Công ty Thành Chương, hoặc nếu có đối thủ, họ cũng bị loại vì những lý do rất cơ bản, đặt ra câu hỏi về tính chuyên nghiệp và mục đích thực sự khi tham gia đấu thầu.
Đối thủ bị loại vì... quên Đơn dự thầu?
Một trong những ví dụ điển hình nhất đặt ra nghi vấn về tính cạnh tranh là Gói thầu số 01 "Thi công xây dựng công trình: Xây dựng đường từ ngã ba công an đến thôn Đak La, xã Đak Nhau (1,3km)" (Mã TBMT: IB2500318757-00) do Ban Quản lý dự án khu vực Bù Đăng mời thầu. Gói thầu có giá trị hơn 4,2 tỷ đồng.
Theo biên bản mở thầu, có 2 nhà thầu nộp hồ sơ dự thầu (E-HSDT) là Công ty Thành Chương và Công ty TNHH MTV Tư vấn Xây dựng Thiên Phú.
Thế nhưng, tại Báo cáo đánh giá E-HSDT số 27/BCĐG-VINA ngày 28/07/2025 (sau thời điểm sáp nhập tỉnh), đơn vị tư vấn đánh giá là Công ty Cổ phần Xây dựng Thương mại Dịch vụ VINA (Công ty VINA) đã kết luận loại Công ty Thiên Phú ngay từ vòng đánh giá tính hợp lệ.
Lý do được đưa ra khiến giới chuyên môn phải ngỡ ngàng: "Nhà thầu không có Đơn dự thầu theo quy định của E-HSMT" và "không có các cam kết kèm theo đơn dự thầu".
Cần phải nhấn mạnh rằng, Đơn dự thầu là tài liệu quan trọng bậc nhất, được coi là "linh hồn" của bộ hồ sơ dự thầu, thể hiện ý chí tham gia của nhà thầu và là căn cứ pháp lý đầu tiên để xem xét tính hợp lệ. Việc một nhà thầu chuyên nghiệp, bỏ công sức chuẩn bị hồ sơ cho gói thầu tiền tỷ lại "quên" tài liệu cốt lõi này là điều cực kỳ phi lý và hiếm gặp.
Giới chuyên môn nhận định, đây là dấu hiệu thường thấy của việc nhà thầu không thực sự có ý định cạnh tranh, mà chỉ tham gia để đảm bảo số lượng, tạo ra một cuộc đấu thầu "có vẻ cạnh tranh" nhưng thực chất kết quả dường như đã được định hình trước.
Kết quả là, khi đối thủ duy nhất bị loại, Công ty Thành Chương "một mình một ngựa" về đích và trúng thầu vào ngày 30/07/2025 với giá 4.160.818.970 đồng. Tỷ lệ tiết kiệm cũng đạt mức khiêm tốn 1,4%.
Những cuộc thầu không đối thủ
Kịch bản thiếu cạnh tranh còn diễn ra rõ ràng hơn ở nhiều gói thầu khác, khi ngay từ đầu chỉ có duy nhất Công ty Thành Chương hoặc liên danh của công ty này tham gia. Điều này biến các cuộc đấu thầu rộng rãi về bản chất trở thành tình huống tương tự như chỉ định thầu.
Tại Gói thầu "Xây lắp + thiết bị: Xây dựng nhà bếp... Trường Mầm non Tân Lợi" (Mã TBMT: IB2500188726-00) trị giá hơn 2,3 tỷ đồng do Ban Quản lý dự án khu vực Đồng Phú mời thầu, chỉ có duy nhất Liên danh Công ty Thành Chương - Bảo Sơn BP nộp hồ sơ và sau đó trúng thầu (ngày 16/05/2025) với tỷ lệ tiết kiệm 0,5%.
Tương tự, tại Gói thầu "Sửa chữa nhà một cửa điện tử, hội trường D UBND huyện" (Mã TBMT: IB2400272192) do Văn phòng HĐND và UBND huyện Đồng Phú mời thầu. Chỉ có mình Công ty Thành Chương tham dự và trúng thầu với giá 613.640.206 đồng (ngày 26/08/2024).
Hay tại Gói thầu số 01 "Thi công xây dựng và mua sắm thiết bị" (Mã TBMT: IB2500087076-00) do Phòng Kinh tế và Hạ tầng huyện Bù Đăng mời thầu, kịch bản "một mình một ngựa" lại tái diễn, và nhà thầu được lựa chọn vẫn là Công ty Thành Chương (ngày 25/03/2025).
Việc liên tiếp xảy ra tình trạng chỉ có một nhà thầu tham gia tại các gói thầu sử dụng vốn ngân sách đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của chủ đầu tư trong việc xây dựng hồ sơ mời thầu (HSMT) và tổ chức mời thầu. Liệu HSMT có chứa các điều khoản gây hạn chế sự tham gia của các nhà thầu khác hay không, hoặc công tác thông tin mời thầu đã thực sự rộng rãi?
Vai trò của đơn vị tư vấn "quen mặt"
Điểm giao nhau đáng chú ý trong các gói thầu có dấu hiệu thiếu cạnh tranh này là sự xuất hiện lặp lại của đơn vị tư vấn: Công ty Cổ phần Xây dựng Thương mại Dịch vụ VINA.
Công ty VINA chính là đơn vị đã đánh giá và đề xuất loại nhà thầu Thiên Phú vì lý do sơ đẳng tại gói thầu đường Đak La (huyện Bù Đăng). Đồng thời, họ cũng là đơn vị tư vấn cho gói thầu Trường Mầm non Tân Lợi (huyện Đồng Phú) - nơi chỉ có duy nhất liên danh Thành Chương tham gia.
Đặc biệt hơn, khi xem xét thành phần tổ chuyên gia của Công ty VINA trong các báo cáo đánh giá này, chúng tôi phát hiện sự trùng lặp của 3 cái tên: Ông Lương Đình Tố (Tổ trưởng), ông Trương Bình Trọng (Tổ viên), và bà Phạm Thị Thêm (Tổ viên).
Sự lặp lại của một đơn vị tư vấn và cùng một ê-kíp chuyên gia trong các gói thầu mà cùng một nhà thầu trúng trong bối cảnh thiếu cạnh tranh là một dấu hiệu cần được xem xét kỹ lưỡng về tính khách quan, độc lập của quá trình tư vấn, đánh giá.
Góc nhìn pháp lý: Dấu hiệu cần làm rõ
Phân tích về các hiện tượng này dưới góc độ pháp lý, Luật sư Nguyễn Văn Lập (Đoàn Luật sư TP.HCM) chỉ rõ: "Luật Đấu thầu 2023 quy định rất chặt chẽ các hành vi bị cấm trong đấu thầu tại Điều 16. Trong đó bao gồm các hành vi có dấu hiệu thông thầu như: 'Thỏa thuận về việc rút khỏi việc dự thầu hoặc rút đơn dự thầu được nộp trước đó để một hoặc các bên tham gia thỏa thuận thắng thầu' và 'Thỏa thuận để một hoặc nhiều bên chuẩn bị hồ sơ dự thầu cho các bên tham dự thầu để một bên thắng thầu'."
"Việc một nhà thầu nộp hồ sơ thiếu tài liệu cơ bản như Đơn dự thầu là hành vi bất thường, có dấu hiệu của việc cố tình không tuân thủ yêu cầu để bị loại, nhằm tạo điều kiện cho nhà thầu khác thắng thầu. Đây có thể coi là dấu hiệu của hành vi vi phạm quy định pháp luật về đấu thầu. Cơ quan chức năng cần làm rõ mối quan hệ giữa các nhà thầu tham gia và vai trò của đơn vị tư vấn trong việc đánh giá hồ sơ có đảm bảo tính trung thực, khách quan hay không'' - Luật sư Lập nhấn mạnh.
Chuyên gia đấu thầu Lê Văn Hân bổ sung: "Kịch bản nhà thầu bị loại vì lý do sơ đẳng là chiêu thức không mới nhưng vẫn được sử dụng để tạo ra sự cạnh tranh hình thức. Trách nhiệm của tổ chuyên gia và đơn vị tư vấn là phải đánh giá một cách công tâm, dựa trên năng lực thực tế."
Ông Hân cũng cho rằng: "Nếu tổ chuyên gia dễ dàng chấp nhận những lý do loại thầu phi lý mà không có sự xem xét thấu đáo, thì cần phải xem xét lại trách nhiệm và tính độc lập của họ. Đồng thời, việc liên tục chỉ có một nhà thầu tham gia cho thấy có thể có những hạn chế trong khâu tổ chức đấu thầu hoặc có những yếu tố khác làm giảm sức hấp dẫn của gói thầu."
Sự thiếu vắng cạnh tranh một cách có hệ thống, những kịch bản dự thầu bất thường và vai trò lặp lại của đơn vị tư vấn VINA đang đặt ra những câu hỏi lớn về công tác đấu thầu tại một số địa phương thuộc nguyên tỉnh Bình Phước (Đồng Nai). Dường như đang có những dấu hiệu cho thấy sự phối hợp khép kín cần được làm rõ để đảm bảo nguồn vốn ngân sách được sử dụng hiệu quả.
(Kỳ 3: Lộ diện "hệ sinh thái" khép kín và trách nhiệm của chủ đầu tư ở đâu?)
