Nhắc đến bánh đúc, nhiều người hình dung ra một món ăn mộc mạc, dân dã, gắn liền với làng quê Việt Nam từ bao đời. Bánh đúc từng được gọi là "món ăn của nhà nghèo" bởi nguyên liệu rẻ tiền, cách làm đơn giản và khả năng làm no bụng trong thời buổi thiếu thốn. Giờ đây, món bánh dân dã này đã "lên đời", trở thành một món đặc sản được người thành phố ưa chuộng, nhất là trong những ngày trời lạnh.
Bánh đúc truyền thống thường được làm từ bột gạo pha với nước vôi trong hoặc nước tro, khuấy đều tay trên bếp đến khi hỗn hợp đặc lại thì đổ vào khuôn. Khi bánh nguội sẽ đông lại thành khối mịn, giòn, ăn vào thấy mát, dễ tiêu. Có những gia đình cầu kỳ, thay vì dùng vôi, họ dùng nước tro lấy từ bếp củi hoặc tro lá cây, vừa sạch vừa tạo mùi thơm thoảng hương đồng nội. Cách làm thủ công ấy tuy mất thời gian nhưng mang đến hương vị tự nhiên, khó có thể thay thế bằng các nguyên liệu công nghiệp ngày nay.
Ngày xưa, mỗi phiên chợ quê đều có bóng dáng những mẹt bánh đúc trắng mịn, được cắt khéo léo thành từng miếng vuông vắn. Trẻ con ngày ấy cứ mỗi lần thấy bà hoặc mẹ bắt đầu khuấy bánh là tíu tít chạy theo, chờ được bốc một miếng chấm với tương bần. Chỉ một chút bánh đúc mộc, chấm với tí tương nồng cũng đủ làm ấm bụng.
Bánh đúc có mặt ở cả ba miền đất nước, mỗi nơi lại có biến tấu riêng. Miền Bắc và miền Trung ưa chuộng loại bánh làm từ bột gạo, kết hợp với đậu phộng (lạc), nước tương hoặc ăn kèm dưa góp. Trong khi đó, người miền Nam thường dùng bột năng để bánh mềm dai hơn, kết hợp với nước cốt dừa tạo thành món bánh đúc ngọt béo, rất được ưa thích. Bên cạnh bánh truyền thống, ngày nay còn xuất hiện nhiều phiên bản bánh đúc mới như bánh đúc thịt, bánh đúc ngô, bánh đúc lá dứa, bánh đúc mặn, bánh đúc nước… mang lại sự đa dạng cho thực khách.
Không chỉ còn là món ăn bình dân, bánh đúc giờ đây đã góp mặt trong thực đơn của nhiều quán ăn vặt, thậm chí cả nhà hàng. Những ngày đông lạnh ở Hà Nội, một bát bánh đúc nóng hổi, thơm mùi hành phi, thoảng hương mộc nhĩ và thịt băm đậm đà khiến người ta phải xuýt xoa. Bánh mềm, béo, nước chan đậm vị, ăn một bát là ấm lòng. Trên các sàn thương mại điện tử, bánh đúc cũng được bày bán sôi động, từ bánh đúc lạc với giá chỉ 4.000–6.000 đồng/miếng, 70.000 đồng/kg, đến bánh đúc nước có giá từ 25.000–35.000 đồng/bát tùy topping.
Điều đặc biệt là dù được biến tấu theo nhiều cách, bánh đúc vẫn giữ được tinh thần mộc mạc, giản dị của ẩm thực truyền thống. Đó không chỉ là món ăn, mà còn là một phần ký ức của nhiều thế hệ, một món bánh gợi nhớ về những bữa cơm nghèo mà đầm ấm, về tình thân trong gian bếp nhỏ, và cả hương vị quê nhà giữa nhịp sống hiện đại.
"Ngày nhỏ bà thường làm bánh đúc chấm với tương bần, hương vị đến bây giờ mình vẫn còn nhớ như in. Bây giờ bánh đúc biến tấu đa dạng, mình thích bánh đúc nước ăn vào những ngày se lạnh. Buổi chiều, mấy chị em ở văn phòng thường rủ nhau đặt bánh đúc về ăn. Bát bánh đúc nóng kèm với thịt băm, mộc nhĩ, chan nước mắm pha ngon vô cùng", bạn Thanh (ở Đống Đa, Hà Nội) chia sẻ.