Ba ba gai thuộc nhóm rùa có mai mềm, loài này nổi bật với chiếc mũi dài, phần mai có màu nâu đến xám, có nhiều nốt sần không đều. Phần yếm của chúng thường có màu trắng ngà hoặc trắng mờ, đôi khi xuất hiện những vết đốm nhỏ.
Một trong những đặc điểm nhận biết rõ ràng nhất của ba ba gai so với các loài ba ba khác là lớp da sần có vết ngấn ở vùng cổ, cùng các nốt sần hiện rõ ở phần rìa trước và trên mai. Tại Việt Nam, ba ba gai sinh sống tự nhiên ở các dòng sông, suối và đầm hồ, chủ yếu tại một số tỉnh miền núi phía Bắc.
Theo các chuyên gia thủy sản, ba ba gai là loài ăn tạp, có thể sử dụng thức ăn công nghiệp kết hợp với cá nhỏ, ốc, tép. Điều này giúp người nuôi tiết kiệm đáng kể chi phí và chủ động trong nguồn thức ăn. Đặc biệt, nhờ lớp da dày và hệ miễn dịch tốt, ba ba gai ít khi bị bệnh, từ đó giảm thiểu rủi ro trong chăn nuôi.
Khác với ba ba truyền thống, ba ba gai có thân hình lớn hơn, tốc độ tăng trưởng nhanh và thịt chắc, khi ra thị trường thì giống này được nhiều khách hàng ưa chuộng.
Khác với nhiều loài rùa, ba ba gai sinh sản theo hình thức thụ tinh bên trong. Khi mới nở, mỗi con chỉ nặng khoảng 5-8 gram. Trong điều kiện nuôi dưỡng, từ cỡ giống nặng khoảng 50-100 gram, sau một năm chăm sóc tốt, chúng có thể đạt 0,5 đến 1 kg, và sau năm thứ hai có thể phát triển lên đến 1-3 kg. Ngoài môi trường tự nhiên, ba ba gai thường bắt đầu sinh sản khi đạt 4-6 tuổi. Còn nếu được nuôi dưỡng bài bản và đầy đủ dinh dưỡng, chúng có thể bắt đầu đẻ trứng khi đạt từ 3-5 năm tuổi và trọng lượng từ 2,5 đến 3,5 kg.
Mặc dù sống chủ yếu dưới nước, ba ba gai lại đẻ trứng trên cạn. Mùa sinh sản của loài này rơi vào mùa mưa - thời điểm thuận lợi để tìm nơi làm tổ. Vào ban đêm, chúng thường bò lên bãi cát ven suối hoặc bờ ao, chọn những chỗ đất mềm, có cát ẩm và kín đáo để đào ổ và đẻ trứng.
Một điểm cộng khác là thị trường tiêu thụ của ba ba gai khá rộng mở. Ngoài các nhà hàng cao cấp trong nước, nhiều thương lái còn tìm đến các hộ nuôi để thu mua xuất khẩu sang thị trường ngoại quốc. Bên cạnh là nguyên liệu chế biến món ăn thơm ngon, ba ba gai còn là một “vị thuốc” để bồi bổ sức khỏe, phòng, trị được nhiều bệnh như ho lao, thận yếu, đau lưng, rụng tóc… nên được săn lùng trên thị trường.
Nắm bắt được xu thế đó nên hiện nay mô hình chăn nuôi ba ba được nhiều gia đình áp dụng. Tuy nhiên để mang lại lợi nhuận cao thì không phải ai cũng làm được. Mô hình này đòi hỏi ngoài kỹ thuật nuôi khoa học, đầu tư quy mô mà còn phải bỏ công sức, tiền bạc và cách xoay sở đầu ra cho sản phẩm của mình.
Anh Lê Văn Thuận (SN 1985, tỉnh Thanh Hóa) quyết định bỏ nghề hướng dẫn viên du lịch ở Hà Nội để về quê trở thành nông dân. Ban đầu, anh Thuận thuê thầu hơn 3 sào ruộng để làm trang trại chăn nuôi lợn, bò, thả cá. Thế nhưng, sau thời gian ngắn thử nghiệm, lợi nhuận thu về không đáng kể. Không lâu sau đó, anh Thuận chuyển một phần diện tích ao cá sang nuôi ba ba.
“Với quy mô 500 ba ba hàng thương phẩm thì sau một chu kỳ nuôi, doanh thu sẽ tầm 450-500 triệu đồng, lợi nhuận sau khi trừ vốn sẽ khoảng 250-300 triệu đồng. Quy mô nuôi ba ba càng lớn thì lợi nhuận sẽ càng cao” - anh Thuận tâm sự về định hướng nuôi ba ba sau 3 lần thất bại trong việc nuôi gia súc và cá.
Với hơn 10 năm kinh nghiệm, anh Thuận rút ra được kinh nghiệm quý báu khi nuôi con động vật đặc sản này, anh tâm sự: "Ba ba là động vật dễ nuôi nhưng cần lưu ý cho chúng ăn đầy đủ, đảm bảo dinh dưỡng. Đặc biệt, cần phải thay nước định kỳ để tránh đáy ao bị nhiễm bẩn, gây bệnh cho ba ba. Nguồn thức ăn của ba ba dễ kiếm, có thể là ốc bươu vàng, tôm, cá tạp xay nhuyễn…".
Bên cạnh kinh doanh ba ba gai thương phẩm, các nhà nông còn cung cấp thị trường con giống với mức giá khá cao, đem lại lợi nhuận ổn định.
Theo anh Thuận, ba ba gai sau khi nuôi hơn 3 năm có thể xuất bán, với trọng lượng mỗi con từ 3-4kg. Mỗi đợt thu hoạch, anh Thuận xuất bán khoảng 400kg ba ba, với giá bán có thời điểm lên tới 450.000-500.000 đồng/kg, thu về khoảng 200 triệu đồng.
Tương tự, ông Nguyễn Ngọc Bắc (ngụ huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái) hiện có khoảng 1.000m2 mặt nước nuôi ba ba. Ông chia sẻ, so với những con vật khác, ba ba ít khi bị bệnh. Thi thoảng, chúng chỉ bị bệnh bã đậu, nhưng cũng dễ chữa.
Để phòng bệnh, ông Bắc thường xuyên thả bèo tây xuống ao nhằm tránh sương muối, giữ ấm vào mùa đông, giảm nhiệt vào mùa hè và làm sạch nước. Ông Bắc cho biết, mực nước cao khoảng 1m là phù hợp cho ba ba sinh trưởng và phát triển.
Nuôi ba ba gai không khó nhưng cũng chẳng dễ dàng, để thu hoạch cho năng suất tốt người nông dân phải quan tâm sát sao đến môi trường sống, chu kỳ sinh sản của chúng.
Được biết, trung bình mỗi năm, ba ba mẹ đẻ 3 lứa, mỗi lứa từ 18 – 20 quả trứng, thậm chí có những con đẻ tới 45 trứng/lứa. Trứng ba ba được ấp trong điều kiện nhiệt độ 30 độ C và độ ẩm khoảng 80%. Sau 70 ngày, trứng sẽ nở thành con.
Ngoài bán ba ba thương phẩm, ông Bắc còn cung cấp cho thị trường ba ba gai giống, phục vụ nhu cầu chăn nuôi. Khi ba ba con đạt khoảng 1 tuần tuổi, người nuôi đã có thể bán giống với giá dao động từ 80.000-150.000 đồng/con, tùy thời gian nuôi.
Hiện ông đã xuất bán đi hầu khắp các tỉnh thành trên cả nước. Sau khi bán con giống ông còn nhiệt tình chia sẻ kỹ thuật, cách khắc phục bệnh cho người mua giống, đảm bảo tỷ lệ nuôi đạt cao.
"Trung bình mỗi năm gia đình tôi thu về khoảng 200 triệu đồng tiền lợi nhuận từ nuôi ba ba, thời điểm giá con giống cao hơn thì lợi nhuận lớn hơn" - ông Bắc tiết lộ thêm.
Tuy nhiên, về đặc tính của ba ba hơi nhút nhát lại vừa hung dữ. Ba ba gai thích sống nơi yên tĩnh, ít tiếng ồn. Khi thấy có tiếng động mạnh, có người hay con vật đến gần, chúng lập tức lẩn trốn.
Tính hung dữ của ba ba thể hiện ở chỗ hay cắn nhau rất đau, con lớn hay cắn và ăn tranh mồi của con bé, bị đói lâu có thể ăn thịt con bé. Khi có người hoặc động vật muốn bắt nó, nó có phản ứng tự vệ rất nhanh là vươn cổ dài ra cắn. Khi nuôi cần phải biết rõ đặc tính này của chúng để hạn chế tối đa ba ba đánh nhau tránh thất thoát số lượng.
Từ một loài vật sống trong môi trường tự nhiên ít được chú ý, ba ba gai giờ đây đã trở thành “con nuôi đặc sản” giúp nhiều gia đình đổi đời. Tuy nhiên, cũng như bất kỳ ngành chăn nuôi nào khác, thành công chỉ đến với những ai kiên trì, chịu khó học hỏi và có chiến lược bài bản.