Miền Tây có phong phúcacs loài cây hoang dại tưởng như vô danh, nhưng từ xưa lại gắn bó sâu sắc với đời sống dân dã của người dân nơi đây. Trong số đó phải kể tới quả bình bát dây vốn leo ở bờ rào, bờ bụi hay góc vườn.
Quả bình bát dây vốn gắn với tuổi thơ của những đứa trẻ sinh ra và lớn lên ở miền Tây
Bình bát dây còn được gọi bằng nhiều cái tên khác nhau như mảnh bát, bát bát, dứa dại, có tên khoa học là Coccinia cordifolia (L.) Cogn, thuộc họ Bí. Loài cây này mọc hoang, dạng dây leo, thường bò quanh các bờ rào, bám vào cây khác để vươn lên đón nắng. Bình bát dây có mặt rải rác ở cả ba miền đất nước, nhưng nhiều nhất vẫn là ở miền Tây Nam Bộ, nơi hệ sinh thái sông nước ưu đãi cho những loài cây cỏ dại phát triển mạnh mẽ.
Trái bình bát dây có hình dáng nhỏ nhắn, vỏ mịn, màu xanh khi còn non và chuyển sang đỏ rực lúc chín. Bên trong là lớp thịt mọng nước, chứa nhiều hạt nhỏ li ti, có vị ngọt thanh mát và hương thơm thoảng như quả hồng chín. Quả chín có thể ăn ngay tại chỗ như một loại trái cây, còn quả xanh lại là nguyên liệu cho nhiều món ăn hấp dẫn. Người miền quê thường dùng quả xanh để xào với thịt, luộc chấm mắm hoặc nấu canh tôm, thịt bằm, hột vịt lộn... Vị chua nhẹ xen lẫn độ giòn đặc trưng khiến món ăn thêm phần thanh mát, rất phù hợp cho những ngày hè oi ả.
Quả bình bát dây có thể ăn được cả lúc xanh và lúc chín
Đối với nhiều người lớn lên ở miền quê, bình bát dây không chỉ là món ăn mà còn là một phần ký ức tuổi thơ. Vào mùa hè, khi quả chín đỏ rực trên giàn, lũ trẻ con lại rủ nhau đi hái quả ở những bờ rào quanh làng. Vừa hái vừa ăn, chẳng cần rửa sạch, chỉ lau sơ vào tà áo là có thể thưởng thức ngay vị ngọt mát lành từ thiên nhiên. Những buổi trưa hè lộng gió, tiếng cười nói rộn vang bên giàn bình bát dây đã in sâu vào tâm trí nhiều người, trở thành kỷ niệm không thể nào phai.
Hiện nay, trái bình bát dây bất ngờ được săn lùng và rao bán trên các chợ mạng. Mức giá dao động khoảng 70.000 đồng/kg, có thời điểm trái mùa giá lên đến hơn 100.000 đồng/kg mà không phải lúc nào cũng có hàng.
Quả bình bát dây được bán trên chợ mạng với giá lên tới 70.000 đồng/kg
Không chỉ có quả, lá và đọt non của bình bát dây cũng được tận dụng trong bữa cơm gia đình. Lá non khi luộc chấm mắm tỏi hoặc nấu canh đều giữ được độ giòn và vị ngọt thanh rất riêng. Nhiều người còn dùng lá bình bát dây nấu với thịt bằm, hột vịt lộn hoặc tôm khô, tạo nên những món canh dân dã nhưng đầy hấp dẫn. Theo kinh nghiệm dân gian, loại cây này còn có một số công dụng hỗ trợ sức khỏe như làm mát gan, hỗ trợ tiêu hóa, giải nhiệt...
Bình bát dây vẫn chưa được trồng đại trà mà chủ yếu là cây mọc tự nhiên. Người bán thường phải đi hái ở các vùng quê rồi gom lại rao bán. Chính vì vậy, số lượng bình bát dây không nhiều, đôi khi phải đặt hàng trước mới mua được.